Osoby

SOSNOWSKI Józef Konstanty Nałęcz, pseud. Marian, Mariański (10 maja 1863 Radonia pow. Opoczno – 27 października 1933 Łódź),

aktor, śpiewak, reżyser.

Był synem Leopolda Sosnowskiego, dzierżawcy wsi, i Pelagii z Byczkowskich, mężem Florentyny Golańskiej (ślub ok. 1891), potem Władysławy Ordon (ślub 24 czerwca 1905 w Wiedniu). Ukończył gimnazjum realne w Warszawie. Uczył się śpiewu pod kierunkiem Julii Leichnitz i chciał zostać śpiewakiem operetkowym.

Debiutował pod nazwiskiem Sosnowski w 1880 podczas występów w warszawskim teatrzyku ogródkowym Eldorado zespołu teatru poznańskiego, w którym pozostał do 1882. Następnie pod pseudonimem Marian, a czasem Mariański, występował w sez. 1882/83 w zespole Aleksandra Myszkowskiego i Józefa Nowakowskiego w Lublinie i Radomiu, w 1884 w zespole Stanisława Trapszy i Jana Szymborskiego w Łowiczu, w 1885 u Juliana Grabińskiego w Lublinie. W tym czasie wrócił do właśc. nazwiska i zapewne już jako Sosnowski występował w 1887–88 w Lublinie w zespole Juliana Grabińskiego, potem Kazimierza Sarnowskiego i Henryka Swaryczewskiego. W 1889–91 był aktorem teatru poznańskiego i z tym zespołem na lato przyjeżdżał do warszawskiego teatrzyku ogródkowego Wodewil. Po sez. 1891/92 spędzonym w Łodzi wrócił do Poznania i pozostał tu do 1895. Na sez. 1895/96 przeniósł się do Łodzi. W lecie 1896 z zespołem łódzkim występował w sali warszawskiego Cyrku. 28 lipca tego roku debiutował w WTR w roli Armanda (Dama kameliowa); mimo przychylnych recenzji nie został jednak zaangażowany. W 1897 występował podobno w zespołach Feliksa Ratajewicza w Łowiczu i Eugeniusza Majdrowicza w Radomiu i Kielcach, następnie wrócił do teatru łódzkiego, gdzie pozostał do 1899. Tu zaczął reżyserować. W sez. 1899/1900 występował w teatrze lwowskim. W czerwcu 1900 podczas pojedynku na szable stracił lewe oko.

W 1900 został zaangażowany do Teatru Miejskiego w Krakowie, tu grał do 1906 biorąc udział w letnich wyjazdach zespołu. Po sez. 1906/07 spędzonym w Teatrze Miejskim we Lwowie wrócił do teatru krakowskiego i występował tu, a także reżyserował do 1912. We wrześniu 1912 występował gościnnie w Poznaniu. Następnie został zaangażowany przez Arnolda Szyfmana i jesienią tego roku wziął udział w objeździe jego zespołu po Rosji. Od 29 stycznia 1913 występował w Teatrze Polskim w Warszawie. W 1913 starał się o dyrekcję teatru krakowskiego, ale jej nie otrzymał. Pozostał więc w Teatrze Polskim do 1917; po wyjeździe Szyfmana był od 1915 jednym z kierowników zrzeszenia aktorów tego teatru. Od września 1917 do 1923 występował stale w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie wyjeżdżając tylko czasem na występy, m.in. w lecie 1919 do Tarnowa i Rzeszowa. W 1923–26 należał do zespołu Teatru Miejskiego we Lwowie, następnie wrócił do Teatru im. Słowackiego w Krakowie i występował tu do przejścia na emeryturę w 1930. Później nie był już nigdzie zaangażowany, występował tylko gościnnie, m.in. we Lwowie (wiosna 1930) i Poznaniu (jesień 1930 i 1931). Ostatni raz wystąpił w dniu śmierci w Teatrze Miejskim w Łodzi w roli Samuela (Sędziowie).

Wysoki, dobrze zbudowany, miał imponującą postawę i donośny, niski głos.

W początkowym okresie występował często w operetkach, np. jako Alfred (Zemsta nietoperza). Wkrótce jednak zrezygnował z kariery śpiewaczej, przeszedł do ról amantów serio, a potem bohaterskich w repertuarze klasycznym. Był uważany za jednego z wybitniejszych tragików swego pokolenia. „Zdobył wielką umiejętność operowania swym basowym, bardzo metalicznym głosem. Miał świetne, ogromne oddechy. Mówił naturalnie, bez patosu, szeroko, czasem tylko pewne słowo padało z siłą bomby. Dykcja Sosnowskiego była niepokalanie czysta i piękna. Rolę opracowywał najdokładniej pod względem technicznym, co jednak nie przeszkadzało mu bynajmniej wzruszać się i przejmować” (W. Natanson). Ważniejsze role: Ksiądz Piotr (Dziady), Masynissa (Irydion), Pankracy (Nie-boska komedia), Ksiądz Marek (Ksiądz Marek), Wielki Książę Konstanty (Kordian), Derwid (Lilla Weneda), Bolesław (Bolesław Śmiały), Chłopicki (Warszawianka), Dziennikarz (Wesele), Odys (Powrót Odysa), Agamemnon (Oresteja), Makbet (Makbet), Shylock (Kupiec wenecki), Kasjusz (Juliusz Cezar), Holofernes (Judyta Ch.F. Hebbla), Stockman (Wróg ludu).

Był też cenionym reżyserem konsekwentnie przeprowadzającym przyjęte założenia. Zarzucano mu jednak apodyktyczność i krępowanie aktorów, którzy bali się gwałtownych wybuchów jego gniewu. Reżyserował m.in. Burzę, Dziady, Peer Gynta, liczne sztuki S. Wyspiańskiego: Bolesława Śmiałego, Sędziów, Powrót Odysa, Wyzwolenie, Klątwę, Akropolis.

Stanisław Wyspiański cenił Sosnowskiego, z myślą o nim pisał rolę Bolesława Śmiałego i chętnie widział go jako reżysera swych sztuk. Wielką zasługą Sosnowskiego było opracowanie szczegółowej partytury reżyserskiej Bolesława Śmiałego w wersji premierowej (1903). Podobno zamierzał opracować także partytury innych sztuk Wyspiańskiego, ale zamiaru tego nie zrealizował.

Bibliografia

Almanach, Lwów 1911 s. 165 (il.); Cudnowski; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 142, 143 (il.); Lorentowicz: T. Polski; W. Natanson: Chwyty i zachwyty, Kraków 1934 s. 149–151; Z. Nowakowski: Pamięci J. Sosnowskiego, Kraków 1933; Rocz. artyst.-lit., Łódź 1899; Wyspiańskiemu teatr krakowski, Kraków 1932; ABC 1933 nr 315; Express por. 1933 nr 300; Pam. teatr. 1957 z. 3/4 (K. Nowacki); Prz. teatr. (dodatek do Czasu) 1933 nr 3; Świat 1933 nr 44; Afisze, IS PAN; Akt urodzenia nr 68/1863, parafia Błogie, pow. Opoczno; J. Sosnowski: Bolesław Śmiały Stanisława Wyspiańskiego, rkps, Aren. m. Krakowa i woj. krak.

Ikonografia

S. Wyspiański: S. jako Bolesław Śmiały (Bolesław Śmiały), pastel, 1903 - zb. Korneckich Kraków; K. Sichulski: S. jako Bolesław Śmiały (Bolesław Śmiały), lit., 1904, Teka Melpomeny; K. Frycz: S. jako Blaks (Eros i Psyche), lit., 1904, Teka Melpomeny; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa. zb. J. Gota Kraków, zb. Z. Koczanowicza Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.