Gustaw Fiszer
FISZER Gustaw (2 VIII 1847 Rzeszów - 10 I 1911 Lwów), aktor. Był synem poborcy podatkowego (wedle innych źródeł nauczyciela gimnazjum). Pochodził z rodziny niem., ale spolszczonej; matka mówiła po polsku i F. uważał się zawsze za Polaka. Jako uczeń wziął udział w powstaniu styczniowym wraz z kolegami szkolnymi: K. Podwyszyńskim, E. Webersfeldem i M. Zboińskim. Uczestniczył m.in. w bitwach pod Stefankowem, Ostrowcem i pod Rzeczniowem, gdzie został ranny. Gimn. ukończył w Preszowie w Słowacji. Po powrocie do kraju w 1867 zaangażował się do zespołu J. Bendy i K. Łobojki w Rzeszowie. Potem należał kolejno do zespołów K. Łobojki, P. Woźniakowskiego, G. Zimajera, M. Stengla oraz L. Nowakowskiego. 2 II 1868 został zaangażowany do t. krakowskiego. W Krakowie występował do lipca 1872, m.in. w roli Doktora ("Konfederaci barscy"), Harpagona ("Skąpiec"), Wistowskiego ("Grube ryby"), Kapki ("Odludki i poeta") i Jenialkiewicza ("Wielki człowiek do małych interesów"). S. Koźmian pisał o nim w tym czasie: "Natura obdarzyła p. Fiszera talentem niepospolitym, radzilibyśmy mu pielęgnować ten dar, uprawiać go studiami i zwrócić uwagę na głos, potrzebujący siły i wyrobienia". W czerwcu 1871 wystąpił gościnnie w Warszawie w roli Kapki ("Odludki i poeta"). We wrześniu 1872 przeniósł się do t. lwow., gdzie wystąpił po raz pierwszy 11 X w roli Harpagona ("Skąpiec"). We Lwowie grał. m.in. Kaspra ("Nikt mnie nie zna"), Argana ("Chory z urojenia"), Kapelana ("Damy i huzary"), Ślaza ("Lilla Weneda"), Organistę ("Zaczarowane koło"). "Przybył poprzedzany sławą zdolnego artysty i wstępnym bojem zdobył sobie sympatię publiczności" (S. Pepłowski). "Lekka, pełna temperamentu gra artysty, najkorzystniej objawiała się w komedii albo w farsie francuskiej. Mniej korzystnie wypadały próby talentu artysty w zakresie ról ściśle charakterystycznych, wymagających podkładu uczucia, lub w rolach intrygantów i czarnych charakterów, gdzie brakło mu siły". F. był świetnym odtwórcą ról Moliera i Fredry oraz typów żydowskich (np. Arendarz - "Emigracja chłopska", Faktor - "Febris aurea", Bankier - "Złe ziarno"). Od 21 IX do 30 XII 1880 występował w t. krak., w lipcu 1882 w zespole A. Łukowicza w Petersburgu. Wracając z Petersburga w końcu października zatrzymał się w Warszawie do początków listopada. Wystąpił gościnnie w WTR grając: Harpagona ("Skąpiec"), Colombeta ("Mąż na wsi"), Caussade'a ("Nasi najserdeczniejsi") i Hubiczka ("Teatr amatorski"). W 1883 wrócił do t. lwow., który porzucił we wrześniu 1885 udając się na prowincję. Występował również w dużych miastach: w Warszawie (1887,1891), we Lwowie (1889), w Krakowie (1891). Na występach recytował opowiadania, nowele oraz wygłaszał monologi, posługując się przy tym charakteryzacją i kostiumem; w t. charakteryzacji prawie nie używał (w repertuarze miał ok. trzydziestu monologów, w których bohaterami były popularne w Galicji postacie z ludu). Najpopularniejsze postacie stworzone przez F.: Josel Rajszower - afiszer z Brodów, Hersz Bałaguła - furman żydowski, Pan Śniadankiewicz, prof. Kałamarzewski. W 1892 zawarł z t. lwow. umowę na roczne występy, potem znowu grał na prowincji. Ponownie został zaangażowany do t. lwow. w 1898; ustąpił stąd w październiku 1902. W 1903 występował gościnnie w Warszawie. Do zespołu t. lwow. należał znowu w sez. 1906/07. 8 IV 1907 obchodził tam jubileusz czterdziestolecia pracy scen.: zagrał wówczas rolę Radosta ("Śluby panieńskie"). W ostatnich latach życia występował na popołudniowych przedstawieniach dla młodzieży, gł. w repertuarze molierowskim i fredrowskim. W 1908 występował w tzw. T. Dziesięciu Miast, m.in. w Złoczowie, Brodach i Tarnopolu. Po raz ostatni wystąpił 7 I 1911 grając Pana Jowialskiego ("Pan Jowialski"). Napisał kilka sztuk, m.in. "Jana Kilińskiego"; niektóre z nich wystawiano w t. lwow., np. "Kri-kri" w 1876, a "Kroplę atramentu" w 1879; pisał również felietony do "Gazety Lwowskiej", "Tygodnika Literackiego" i "Kuriera Warszawskiego". W 1898 podczas pobytu w szpitalu napisał dla "Gazety Lwowskiej" trzy artykuły o t. lwow. wydane później w książce "Ze szpitalnej celi" (Lwów, 1898).
Bibl.: Cudnowski (il.); Estreicher: Teatra; Estreicher: Teatr w Stanisławowie; Got: Teatr Koźmiana; Goślicki: Pamiętnik 1871; Gliński: Teatr w Petersburgu I s. 28, 29, 31; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Koller: Gawędy; Modrzejewska, Chłapowski: Korespondencja (il. po s. 256); Koźmian: Teatr (il.); Pajączkowski: Teatr lwow.; Pepłowski: Teatr we Lwowie I, H; PSB VII (Z. Leśnodorski); Rocz. t. we Lwowie 1885, 1886; Webersfeld: Teatr Hellera; Afisz teatr. 1968 nr 31; Biesiada lit. 1891 nr 49; Kur. warsz. 1891 nr 319, 1907 nr 97; SI. pol. 1922 nr 17, 21; Chomiński; Jasiński; Simon: Bibliografia.
Ikon.: K. Żelechowski: Portret, olej - Teatr im. Słowackiego (garderoba L. Solskiego), Kraków; T. Błotnicki: Portret, płaskorzeźba, repr. Świat 1913 nr 5; Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, Bibl. Ossol., MHKraków, zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
