Józef Poremba
POREMBA, Poręba, Józef, właśc. Józef Jaracz (1895 Krzyż k. Tarnowa – 27 grudnia 1923 Warszawa),
aktor.
Był synem nauczyciela wiejskiego Jana Jaracza i Anny z Kwarcianych, bratem Stefana Jaracza. Uczył się w gimnazjum w Tarnowie, później służył w wojsku i w okresie I wojny światowej znalazł się w obozie jeńców w Taszkencie.
W 1916 wstąpił na scenę w Moskwie, gdzie występował w Teatrze Polskim pod dyrekcją Arnolda Szyfmana i używał początkowo nazwiska Jaracz; w tymże roku zaangażował go Franciszek Rychłowski do Teatru Polskiego w Kijowie. W 1917 grał również w Moskwie w zespole Nowego Teatru Polskiego pod dyrekcją Bronisława Skąpskiego, w 1918 w Kijowie, najpierw w Teatrze Polskim pod dyrekcją Franciszka Rychłowskiego, następnie tamże w Nowym Teatrze Polskim w sali „Ogniwa”. Po powrocie do kraju w sezonie 1918/19 grał w Teatrze Polskim w Warszawie.
Od 1919 do śmierci należał do zespołu Teatru Reduta. Fanatyk idei Reduty, „najwierniejszy z wiernych i najpracowitszy z chętnych” (Józef Szczublewski), rozwinął w tym teatrze ożywioną działalność, oddając cenne usługi Juliuszowi Osterwie w pracy organizacyjnej w pierwszym okresie istnienia tej placówki. W 1919–21 był sekretarzem Reduty, a w latach następnych inspektorem porządkowym i opiekunem Instytutu Reduty. Jako aktor rozwijał się bardzo szybko, dochodząc do prawdziwych kreacji. Najważniejsze role: Sobek Palac (Pomsta), Michał (Nowy Don Kiszot), Korydon (Szopka staropolska), Staszek Szela (Turoń), Sielski (W małym domku), Michaś (Lekkoduch), Andrzej (Ulica dziwna), Jakub (Judasz K. Tetmajera), Adam (Wielkanoc). Ostatnią rolę grał na scenie Teatru Rozmaitości w listopadzie 1923; był to Michał (Rycerz powietrza). Zginął śmiercią samobójczą.
Leon Schiller pisał, że był to „jeden z najzdolniejszych aktorów młodszej generacji, groźny w przyszłości, jak mówiono, rywal Stefana, twórca wielu, ściśle już redutowo opracowanych i wykonanych ról, przodownik a nawet kierownik pracy w Instytucie Reduty”; Maria Dulęba nazwała go „najszczytniejszą postacią artysty i ideowca”.
Bibliografia
Lorentowicz: T. Polski; Małkowska: Wspomnienia; I. Schiller: Stanisławski; Simon: Spis przedstawień Reduty; J. Szaniawski: W pobliżu teatru, Kraków 1956 s. 176, 179-181, 222; Szczublewski: Reduta (il.); Szczublewski: Żywot Osterwy; Ekran i Scena 1924 nr 1 (M. Orlicz); Kur. warsz. 1923 nr 361, 362; Teatr 1950 nr 8-10 (L. Schiller s. 103; M. Dulęba s. 179).
Ikonografia
K. Lasocki: P. jako Sobek (Pomsta), rys., 1920, repr. Świat 1921 nr 2; Fot. w rolach - IS PAN.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.