Autorzy

Przybyszewska Stanisława, z męża Panieńska, pseud. Andrée Lynne, ur. 1 października 1901 w Myślenicach, zm. 15 sierpnia 1935 w Gdańsku, córka Stanisława i malarki Anieli Pająkówny,

dramatopisarka.

Ukończyła seminarium nauczycielskie w Krakowie. W 1919–22 w Poznaniu pracowała w Dyrekcji Pocztowej, następnie w szkole, studiując na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego, po czym przeniosła się do Warszawy. Bliskie kontakty łączyły ją z działaczami KPP, oskarżona o przynależność do partii, została aresztowana. Po uwolnieniu z więzienia 1923 osiadła w Gdańsku.

Zajmowała się pracą literacką i malarstwem, współpracowała z gdańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauki i Sztuki. Żyła w izolacji od świata, swoje przemyślenia zawarła w korespondencji z tych lat (adaptacja telewizyjna Hanny Sonneckiej-Partykowej pt. Sprawa Przybyszewskiej 1971). Artykuły i fragmenty dramatyczne drukowała w czasopismach: „Zdrój”, „Wiadomości Literackie", „Pologne litteraire”, „Pion". Zainteresowania swe skupiła na problematyce politycznej i społecznej, ukazując w twórczości literackiej procesy historyczne i uzależnione od nich losy ludzi, wybitnych jednostek, tworzących lub współtworzących historię. Przedmiotem jej wieloletnich studiów i lektur była Wielka Rewolucja Francuska, która stała się źródłem refleksji intelektualnej nad sensem i mechanizmem rewolucji w ogóle. Najpełniej temat ten rozwinęła w utworach dramatycznych: Dziewięćdziesiąty trzeci (jednoaktówka; adaptacja telewizyjna 1969), o tragedii rodzinnej spowodowanej wydarzeniami rewolucyjnymi, Sprawa Dantona (fragm. „Wiadomości Literackie" 1929, 1930; wyst. 1931, 1961; przekł. niem., ang., ros., wł.), pośw. analizie walki politycznej o władzę wewnątrz obozu rewolucyjnego, oraz Thermidor (oryginał niem., przekł. Stanisława Helsztyńskiego, wyst. 1971), ukazującym załamanie władzy dyktatorskiej jako konsekwencję niedostosowania zasad politycznych do przemian społecznych. Mikropowieść Ostatnie noce Ventôse’a (1958, wyd. i wstęp Stanisława Helsztyńskiego), skonstruowana częściowo w formie monologu wewnętrznego Robespierre'a, stanowi dopełnienie tematyczne Sprawy Dantona.

W utworach prozatorskich Przybyszewska uwypukliła na tle wątków melodramatycznych ekonomiczno-socjalne problemy XX w., zwłaszcza poddane subiektywnej ocenie zagadnienia roli pieniądza i sensu pracy najemnej. Jest autorką powieści (np. Twórczość Gerarda Gasztowta – nowa wersja powieści Stanisława Przybyszewskiego Krzyk), mikropowieści (np. Wybraniec losu), opowiadań, nawiązujących do modernistycznej tradycji prozy psychologicznej. Spuścizna literacka Przybyszewskiej znajduje się w depozycie Archiwum PAN w Poznaniu. Za życia pisarki twórczość jej była prawie nie znana, jedynie Sprawę Dantona wprowadził na scenę Edmund Wierciński, z inicjatywy i przy współpracy Leona Schillera; po wojnie spopularyzował dramaty Jerzy Krasowski.

Ewa Zuberbier

Źródło: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa 1985.
Wyróżnienia od redakcji. Rozwinięto większość skrótów używanych w oryginale. Zaktualizowana i uzupełniona bibliografia – poniżej.

Bibliografia

• Przybyszewska, Stanisława: Ostatnie noce Ventôse'a, z rękopisu wyd., wstęp i przypisy Stanisław Helsztyński, Kraków 1958; 
• Przybyszewska, Stanisława: Dramaty, oprac. i wstęp Roman Taborski, posłowie Jerzy Krasowski, Gdańsk 1975;
• Przybyszewska, Stanisława: Listy, oprac. i wstęp Tomasz Lewandowski, t. 1-3, Gdańsk 1975–1985;
• Przybyszewska, Stanisława: Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania,  pod red. Dagmary Binkowskiej; oprac. Lilianna Antonik, Dagmara Binkowska, Katarzyna Eremus, Anna Głuszek, Lucyna Markowska, Gdańsk 2015; 
   
• Bojarska, Anna, Andrée Lynne (Proza Przybyszewskiej), „Przegląd Humanistyczny” 1987 nr 11;
• Fik, Marta: Za co kochamy Przybyszewską, „Twórczość” 1975 nr 12;
• Helsztyński, Stanisław: Citoyenne Przybyszewska, [w:] Meteory Młodej Polski, Kraków 1969;
• Kosicka, Jadwiga; Gerould, Daniel: A Life of Solitude: Stanislawa Przybyszewska, a Biographical Study with Selected Letters,  Evaston, 1989
• Kuncewicz, Piotr, Agonia i nadzieja. Literatura polska od 1918, t. 1, Warszawa 1991, s. 286–289;
• Lewandowski, Tomasz: Dramat intelektu. Biografia literacka Stanisławy Przybyszewskiej, Gdańsk 1982;
• Nasiłowska, Anna, Trzydziestolecie 1914–1944, Warszawa 1955, s. 173;
• Osoby, wybór, opracowanie i redakcja Maria Janion i Stanisław Rosiek. Z serii Transgresje, t. 3, Gdańsk 1984 (dyskusja o twórczości pisarki).