Adela Żelazowska
ŻELAZOWSKA Adela Helena, z domu Einsporn pseud. Mirowicz (2 III 1859 Warszawa - 1 VII 1921 Poznań), aktorka. Była córką Karola Einsporna i Marianny ze Sztubertów, siostrą -> Aleksandra Einsporna i zapewne -> Józefa Einsporna, żoną -> Romana Ż. Debiutowała zapewne w sez. 1877/78 w t. pozn. pod pseud. Mirowicz. Od jesieni 1878 do 15 X 1882 występowała w t. krakowskim. 6 X 1880 wyszła za aktora Romana Ż. i odtąd używała stale nazwiska męża. Od marca 1883 do 1889 występowała w t. lwow., później podobno krótko w Poznaniu, od września 1889 do wiosny 1892 z przerwami w t. krak., od 1892 do listopada 1898 w t. lwow. z dłuższymi przerwami spowodowanymi chorobą oraz wyjazdami na występy gościnne m.in. do Krakowa (1895). Później nie miała stałego engagement, występowała gościnnie w 1899 we Lwowie oraz w zespole E. Majdrowicza w Częstochowie, w 1900 w Łodzi i w Warszawie. Po raz ostatni wystąpiła w t. lwow. 17 II 1902 w roli tyt. w "Niobe"; następnie ze względu na zły stan zdrowia musiała opuścić scenę, "wyniosłą swą postacią, klasycznym profilem, obszerną skalą głosu zdawała się zapowiadać znakomitą bohaterkę w tragedii i dramacie", w rolach tragicznych jednak "z kreacji artystki wiał chłód nieokreślony, wpływający niesympatycznie na widza. Dopiero role kokietek i dam wielkiego świata, natury chore moralnie i zepsute, demoniczne w swych wybuchach, znalazły w artystce dobrą przedstawicielkę" (S. Pepłowski). Zdaniem H. Cudnowskiego Ż. była "zmanierowaną artystką hołdującą uparcie starej szkole. Prawie wszystkie role grała na jedno kopyto i to w dodatku monotonnym, altowym głosem". Do najlepszych jej ról zaliczano Hurską ("Miód kasztelański"), Helenę ("Właściciel kuźnic"), Izę ("Sprawa Clemenceau"). Korzystając z pozycji męża Ż. występowała jednak gł. w wielkim repertuarze dramatycznym, w takich rolach jak: Lady Makbet ("Makbet"), Julia ("Romeo i Julia"), Amalia ("Zbójcy"), Księżniczka Eboli ("Don Karlos"), Balladyna ("Balladyna").
Bibl.: Cudnowski; Got: Teatr Koźmiana; Pepłowski: Siły sceny lwow. s. 10; Pepłowski: Teatr we Lwowie II; Wspomnienia aktorów (R. Żelazowski); Kur. pozn. 1921 nr 149; Afisze, IS PAN; Akt urodzenia nr 238/1859, parafia Św. Andrzeja w Warszawie; Akt zgonu nr 30/1921 z Archikatedry we Lwowie, USC Warszawa-Śródmieście.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
