Osoby

BRACKA Lucjana, także Lucyna B., Leonia B., Lucjana Dybowska, właśc. Łucja B., z domu Kry­stek (7 IX 1897 Poznań - 4 I 1966 Warszawa), aktorka. Była córką Józefa Krystka i Katarzyny z Cichockich, żoną - Władysława Brackiego (ślub 22 I 1918 w Poznaniu). Do 1918 używała na scenie nazwiska panieńskiego; najczęściej występowała ja­ko Łucja Krystkówna. W 1903-11 uczęszczała w Poznaniu na pensję pani Danyszowej. Od maja 1911 do 1913 występowała sporadycznie na scenie pozn. T. Polskiego, za co nie dopuszczono jej do matury. W sez. 1913/14 była z zespołem H. Klimontowicza, a nast. S. Leszczyńskiego w Kaliszu (tu jako tan­cerka). W 1915 zaangażowana do T. Polskiego w Poznaniu, wystąpiła pierwszy raz 16 I t.r. jako Truda ("Sobótki"); na scenie tej pozostała do końca sez. 1916/17; grała wtedy m.in. takie role, jak: Joas ("Sędziowie"), Basia ("Hajduczek"), Klara ("Zemsta"), Kla­ra ("Śluby panieńskie"), Helena ("Żabusia"). W 1918-19 brała udział w Powstaniu Wielkopolskim. W tym okresie, wraz z mężem, zorganizowała zespół ob­jazdowy w Poznańskiem i na Pomorzu dla pol. celów propagandowych. W 1919 przygotowała się do matury i zdała ją eksternistycznie w Poznaniu. W listopadzie 1919 wyjechała z mężem do Krako­wa, gdzie została zaangażowana do T. im. Słowac­kiego. Na scenie tej występowała od stycznia 1920 do końca sez. 1920/21, nast. w sez. 1922/23-1923/24 i później 1925/26 (w pierwszym sez. tylko spora­dycznie; pocz. na afiszach notowana jako Lucjana Dybowska, później już jako Bracka; imion używała wymiennie: Lucjana i Leonia). W sez. 1924/25 wy­stępowała w rewiach w t. Qui Pro Quo w War­szawie, z którym gościła w lipcu 1925 w T. Miej­skim w Krakowie. W sez. 1926/27-1930/31 była znowu aktorką T. Polskiego w Poznaniu. W sez. 1931/32 występowała w objazdowym T. Poznań­skim pod dyr. W. Brackiego, a 1932/33 w T. No­wym w Poznaniu. W 1934 zaangażowała się do T. Narodowego (nast. T. Ziemi Pomorskiej) w Toruniu; występy rozpoczęła w lutym t.r. i pozostała w ze­spole aktorskim do września 1939. Od maja 1935 do końca sez. 1938/39 była też kier. administracyj­nym t. toruńskiego i pomagała mężowi w prowa­dzeniu tej sceny. Uczestniczyła w licznych objaz­dach zespołu toruńskiego, m.in. w Płocku (1934), Sopocie (1934, 1935), Gdańsku (1934, 1935, 1937), Ciechocinku (1936, 1937, 1938), wielokrotnie w Grudziądzu. Podczas okupacji niem. mieszkała w Warszawie, nast. w Świdrze k. Warszawy. Była żołnierzem AK; z ogromną odwagą uczestniczyła w działalności konspiracyjnej, m.in. jako łączniczka komórek pol. wywiadu w Niemczech (przez dwa lata jeździła z niebezpiecznymi misjami aż do Ber­lina). W sierpniu 1943 aresztowana i osadzona na Pawiaku, przeszła ciężkie śledztwo, została nast. wywieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbruck. Po wyzwoleniu obozu, wyjechała na Zachód, skąd po odszukaniu córki, powróciła do kraju. W sez. 1945/46 (od grudnia 1945) krótko występowała w T. Miejskim we Wrocławiu, nast. w czerwcu i lipcu 1946 w T. Polskim w Szczecinie. Później grała stale na scenach w Warszawie: w sez. 1946/47-1948/49 w T. Polskim, 1949/50 w T. Rozmaitości, 1950/51-1953/54 w Ludowym T. Muzycznym (nast. w T. Ludowym). Od maja 1951 występowała go­ścinnie w roli Wuliczki ("Grzech") w T. Kameralnym. W sez. 1954/55 i 1955/56 grała w T. Powszechnym, od sez. 1956/57 do 1964 w T. Narodowym (w sez. 1956/57 także na scenie T. Współczesnego). Od 1 IV 1964 przeszła na emeryturę. Występowała nie­kiedy w filmach.
Po krótkim, początkowym okresie w t. pozn., gdy grała amantki w komediach, szybko przeszła do ról charakterystycznych i komicznych, w których celo­wała. Predestynowały ją do nich warunki zewnę­trzne: "malutka, czupurna pani Luta" - pisała o niej Z. Ordyńska; "okrąglutka, różowa", "wyglądała, jakby cała była zrobiona z piłeczek, pulchna a lekka w ruchach", "buzia też okrągła, cera jasnej blon­dynki, niebieskie oczka o bystrym, dowcipnym wy­razie i troszkę zadarty nosek. Całość o charakterze trochę dziecinnym, trochę śmiesznym, zwłaszcza w zestawieniu z dostojną aparycją męża" - chara­kteryzowała ją H. Małkowska. Na scenie krak. do­skonale grała młodych chłopców, np. Maurycego ("Junior Mózgowicz", praprem. Witkacego: 30 VI 1921), Kazia ("Żołnierz królowej Madagaskaru") oraz Puka ("Sen nocy letniej"), ale także Kliminę ("Wesele"); w Poznaniu m.in. Agatkę ("Szkoła żon"), Pannę Kon­stancję ("Lekarz miłości"), Wiercińską ("Wicek i Wa­cek"); w Toruniu m.in. Tilly ("Świerszcz za kominem"), Walerię ("Stefek"), Tadrachową ("Moralność pani Dul­skiej"), Marcinową ("Skalmierzanki"), Bitkowską ("Spad­kobierca"); po II wojnie świat. m.in.: Plotkiewiczową ("Szkoła obmowy"), Eklissę ("Amfitrion 38"), Głumową ("I koń się potknie"), Pannę Capulat ("Zaproszenie do zamku"). Jedną z najlepszych jej ról była Pani Jo­wialska ("Pan Jowialski"), grana już w 1934 w To­runiu, nast. w 1948 w T. Polskim w Warszawie. Według T. Peipera ujęła tę postać nie tak jednolicie i jednostajnie, jak przekazała to teatr. tradycja; wprowadziła do gry elementy groteski, ale całość jej kreacji miała w sobie "świetność stylu właści­wego, portretową niemal wierność twarzy i sylwe­ty". J. Lechoń pisał o B. że była "małym majster­kiem w komicznej szarży".
Bibl.: Almanach 1965/66; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Degler: Witkacy (il.); Hist. filmu t. 4-5; Iwaszkiewicz: T. Polski; Kaszyński: Teatralia; Kwaskowski s. 146, 154, 176, 209, 210 oraz w obsadach; Lechoń: Świat teatru; Łoza: Czy wiesz (il.; tu błędne daty urodzenia i ślubu); Małko­wska: Teatr; Ordyńska s. 142, 148; Teatr 1949 nr 1 s. 13 (il.), 14-15 (T. Peiper), 1966 nr 9; Życie Warsz. 1966 nr 7; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Akta, ZASP; Maciejewska: Teatr w Poznaniu; Mika; Rymkiewicz: T. Powszechny.
Ikon.: I. Gall: Portret, 1920, repr. pocztówka - MTWar­szawa; J. Żebrowski: B. jako Głumowa ("I koń się potknie"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1953 nr 45 oraz B. jako Panna Capulat ("Zaproszenie do zamku"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 242; W. Popielarczyk: Portret, rys., kredka, 1963 - MTWarszawa; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa.
Film.: 1960 - "Decyzja" (f); 1962 - "Wyrok" (f.).
Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.
Żródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994