Maurice Pion
PION Maurice, także Maurice, Moris, Morys (11 IX 1801 Paryż - 14 II 1869 Warszawa), tancerz, baletmistrz, dyr. teatru. Był synem Antoniego Klaudiusza P. i Anny z Paulich, bratem -> Eugenii Koss, ojcem -> Adeli P., -> Adolfa Stanisława P., - Kornelii Quattrini i -> Władysława Stanisława P. Działalność zawodową rozpoczął w paryskim t. Ambigu. Zaangażowany przez L. Osińskiego z grupą franc. tancerzy, przybył do Warszawy i 19 VII 1818 debiutował w tańcach do opery "Hilary". W 1818-25 był pierwszym tancerzem baletu warszawskiego. Występował we wszystkich baletach zdobywając sobie wielką popularność. Najwybitniejsze jego partie z tego okresu: Merkury ("Nowa osada Terpsychory nad Wisłą"), Pirrus ("Mars i Flora"), Apollo ("Trzy gracje"). W tym czasie zaczął zamiast nazwiska używać imienia Maurice lub jego spolszczonych form Moris, Morys. Pracę baletmistrzowską rozpoczął w 1823 współpracując z J. Mierzyńską przy wystawieniu "Wesela w Ojcowie". Po rezygnacji L. Thierry'ego ze stanowiska kierownika baletu zajmował się przygotowywaniem nowych baletów nadal występując jako pierwszy tancerz. W lecie 1825 z grupą pol. tancerzy wysłany został przez dyr. T. Narodowego na roczne studia do Paryża. Po drodze występował gościnnie w Poznaniu i Berlinie. 19 IV 1826 tańczył na scenie paryskiej Opery, a w drodze powrotnej występował w Nancy, Wrocławiu i Kaliszu. 19 X 1826 został mianowany dyr. baletu warsz. i kierownikiem szkoły baletowej. Do upadku powstania listopadowego pracował w trudnych warunkach spowodowanych złym stanem finansowym t., mimo to zdołał wystawić kilka baletów, z których największym powodzeniem cieszyły się "Uroczystość Flory", "Myśliwi", "Apollo i Midas" oraz "Młoda bohaterka". Dopiero w 1832, gdy stanowisko prezesa dyr. t. rządowych objął J. Rautenstrauch, sytuacja zespołu uległa radykalnej poprawie. W 1833 P. został wysłany przez dyr. teatrów do Paryża i w ciągu sześciu miesięcy studiował najnowsze metody nauczania w tamtejszej operze. Po powrocie, w lutym 1834, nie przerywając pracy baletmistrzowskiej i tańcząc nadal pierwsze partie, główny nacisk położył na pracę w szkole. Przy pomocy zdolnych pedagogów M. Grekowskiego i R. Turczynowicza zorganizował naukę na nowych zasadach, które w niezmienionej formie przetrwały kilkadziesiąt lat. W 1837 dysponował już dobrze przygotowanym zespołem i grupą młodych, utalentowanych solistów, wśród których znajdowali się m.in. Eugenia Koss, K. Turczynowiczowa, T. Gwozdecka, Karolina Wendt, J. Trawna, bracia Tarnowscy oraz F. Krzesiński. Pozwoliło mu to przystąpić do realizacji drugiego etapu reformy: opracowania bogatego repertuaru opartego na ostatnich nowościach baletu europejskiego. 2 II 1837 wystawił "Mimili, czyli Styryjczyków" tańcząc główną partię męską - Joklego. Balet ten stał się sensacją sez. i zapoczątkował nowy, świetny okres w dziejach zespołu. Potem wystawił kolejno: "Rycerza i wieszczkę", "Mleczarkę szwajcarską", "Sylfidę", "Paziów księcia Vendome", "Lucyperka", "Hertę" oraz kilka oryginalnych kompozycji własnych, z których najbardziej znaną był "Stach i Zośka". W większości tych baletów P. tańczył główne partie męskie, a partie kobiece obsadzał swymi wychowankami. Wyjeżdżał też na gościnne występy, m.in. w 1835 do Kalisza. Lata intensywnej pracy w t. i w Instytucie Aleksandryjskim wychowania panien, gdzie od 1834 prowadził lekcje tańca, nadwerężyły jego siły. 19 XI 1843 przeszedł na emeryturę. W ciągu dziesięciu lat przekształcił prowincjonalny zespół w eur. miary balet dysponujący doskonałymi tancerzami, bogatym repertuarem i dobrze zorganizowaną własną szkołą. Ze społeczeństwem pol. związany był nie tylko pracą zawodową, lecz i stosunkami rodzinnymi. 27 I 1824 ożenił się z Aleksandrą Antoniną Budzyńską, a dzieci wychował na Polaków. Po opuszczeniu t. warsz. zorganizował z dawnych uczniów własny zespół baletowy i w ciągu prawie dwudziestu lat odwiedzał z nim różne miasta, wszędzie przyjmowany entuzjastycznie. W 1843 prawdopodobnie wyjechał ze swym zespołem do Wilna, a w listopadzie 1844 i od czerwca 1845 występował w Mińsku Litewskim, w zimie 1845 w Wilnie. Potem zapewne powrócił do Warszawy, ale tu nie występował. W 1847 przebywał ze swym zespołem w Kaliszu i przez kilka miesięcy dawał przedstawienia razem z zespołem dram. K. Nowińskiego (afisze podpisywali wspólnie kierownicy obu zespołów). W 1848 balet P. występował w Mohylewie i zapewne w Kijowie, w 1849 w Kiszyniowie i Odessie, w 1850 w Żytomierzu (prawdopodobnie) oraz w Charkowie, w 1851 zapewne w Kijowie. Od stycznia 1852 stałą siedzibą zespołu był Kijów, skąd wyjeżdżano tylko niekiedy na występy do innych miast, m.in. Żytomierza (1852, 1855), Charkowa (1853). W Kijowie P. przyłączył do swego baletu zespół dram. ros., a potem także polski. Jako antreprener t. kijowskiego urządził nową salę teatr., zorganizował szkołę baletową i zdobył znaczną popularność u publiczności miejscowej jak i przyjeżdżającej na kontrakty. Występując w baletach mimo niemłodego już wieku wzbudzał podziw lekkością tańca. Wiosną 1855 z powodu trudności finansowych zrezygnował z dyrekcji, ale jeszcze rok pozostawał w Kijowie jako tancerz i kierownik baletu. Latem 1856 opuścił Kijów, a w 1858 z częścią swego zespołu występował w Kamieńcu Podolskim w t. kier. przez J. Piekarskiego. Później zapewne musiał zlikwidować zespół i wrócił do Warszawy, a 16 V 1861 powołany został ponownie na stanowisko nauczyciela warsz. szkoły baletowej. Na scenie T. Wielkiego wznowił dla swych uczniów kilka najpopularniejszych swoich baletów jak "Mimili" oraz "Stach i Zośka". Spotkały się one jednak z obojętnym przyjęciem. W 1864 został zwolniony i znów podjął próbę samodzielnego działania. Jeszcze na niecały rok przed jego śmiercią kier. przez niego zespół wystąpił 19 IV 1868 w t. krakowskim.
Bibl.: Estreicher: Teatra; Moniuszko:'Listy; Pudełek: Warsz. balet romantyczny (il.); Skibiński: Pamiętnik; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 40, 50, 51, 84-89; Dz. warsz. 1852 nr 65, 1853 nr 12, 64, 295; Gaz. codz. 1855 nr 314; Gaz. warsz. 1869 nr 36; Kur. warsz. 1853 nr 51, 161, 1869 nr 36; J.A. Bachruszin: Antrepriza Morisa Piona, maszynopis w posiadaniu autora, Moskwa; Jasiński.
Ikon.: J. Głowacki (zakład lit. W. Bułakowskiego Warszawa): Portret, lit., 1838 - MNKraków; E. IMicz: Portret, drzew, (wg lit. J. Głowackiego), repr. Kłosy 1885 nr 1018.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
