Helena Szymańska
SZYMAŃSKA Helena, z Palińskich (ok. 1841 - 23 VI 1874 Lwów), aktorka, tancerka. Była córką Józefa Palińskiego, siostrą -> Salomei Palińskiej, żoną -> Józefa Henryka Sz., matką -> Heleny Sz. Uczyła się w warsz. szkole baletowej. Od 26 X 1856 do 1858 występowała w t. wil. jako tancerka i aktorka w przedstawieniach pol. i ros. pod nazwiskiem panieńskim. W 1859-60 grała w zespole T. Chełchowskiego w Kownie i Suwałkach. Zapewne wkrótce wyszła za aktora Józefa Henryka Sz. i już pod jego nazwiskiem występowała od grudnia 1860 w t. wileńskim. Pozostała tu prawdopodobnie do 1863, tylko w lecie 1861 występowała w zespole Wołgina w Mohylewie. 24 V oraz 5 XII 1863 debiutowała w WTR w roli Wiardy ("Precjoza"), nie została jednak zaangażowana. W 1864-65 występowała w t. krak., od 1 V 1865 do 1871 w t. lwow., w sez. 1871/72 w t. pozn., następnie wróciła do t. lwow., gdzie została do końca życia.
Wg S. Pepłowskiego "głos, postawa, twarz wyrazista, wymowne oko, zapał i uczucie - wszystko to przemawiało na korzyść artystki. W grze jej niejednokrotnie uderzały szczytne momenty, które przelatywały gdyby meteory w całości kreacji niezaokrąglonej i niewypracowanej. Szymańska była aktorką nieoszacowaną, łącząc w swym repertuarze kreacje demoniczne, zalotnice w dramacie i komedii z rolami chłopaków w farsie. W razie potrzeby śpiewała w operetce i tańczyła i w ostatecznym rezultacie zmarnowała talent na fraszki". Najbardziej chwalono ją w roli tyt. w "Halszce z Ostroga". Inne ważniejsze role: Basia ("Krakowiacy i Górale"), Marco ("Kobiety z kamienia"), Regana ("Król Lear"), Elżbieta ("Ryszard III"), Prakseda ("Karpaccy górale"), Marietta ("Córka gałganiarzy"), Hrabina ("Konfederaci barscy"), Marcinowa ("Skalmierzanki").
Bibl.: Estreicher: Teatra; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Rulikowski: Teatr na Litwie s. 78, 81, 90; Nasz Glos 1937 nr 13 (S. Dąbrowski).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Plskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
