Konstancja Turczynowicz
TURCZYNOWICZ Konstancja, z Damsów (5 III 1818 Warszawa - 9 XI 1880 Warszawa), tancerka. Była córką -> Józefa Damse i -> Krystyny Damse z Mularskich, siostrą -> Filipiny, -> Teresy i -> Józefa Damsów, żoną -> Romana T., matką -> Konstantego T., -> Marii T. i -> Leonarda T. 15 III 1829 przyjęta została do warsz. szkoły baletowej. Równocześnie występowała na scenie w rolach dziecinnych, np. Adolfa ("Wdowa po żołnierzu"), potem grała role subretek w komediach. Jako tancerka debiutowała (pod nazwiskiem panieńskim) 13 IX 1832 w solo-mazurku J. Mierzyńskiej, 11 VII 1833 w partii Zośki ("Wesele w Ojcowie") i wkrótce wysunęła się na jedno z czołowych miejsc w balecie warszawskim. Prócz wielu solowych tańców charakterystycznych, w których była niedoścignioną mistrzynią, odtworzyła m.in. Leorę ("Jeniusz różowy, czyli Fernando i Leora"), Wiwianę ("Rycerz i wieszczka"), Lizettę ("Córka źle strzeżona") i Mimili ("Mimili, czyli Styryjczykowie"). 18 V 1836 wyszła za tancerza Romana Turczynowicza. W październiku 1842 wysłana przez dyrekcję t. warsz. z mężem do Paryża, wystąpiła tam na scenie Opery tańcząc mazura i krakowiaka w balecie "Diabeł rozkochany". "Nie, to nie tancerka opery, nie bohaterka baletów, ale prosta i nadobna wieśniaczka, duszą i ciałem oddana narodowemu tańcowi, tancerka bez sztuki i wymuszenia" - pisał o niej J. Janin. Inny krytyk franc. dodał, że ciekaw był "mazurka wykonanego przez tę, która go uczyła tańczyć pannę Taglioni; piękna tancerka polska utrzymała sławę, która ją we Francji poprzedziła" Po powrocie do Warszawy mianowana została pierwszą tancerką (1843). Rozporządzając rozległą skalą talentu, zdolnościami aktorskimi i nienaganną techniką wiele uwagi poświęcała artyst. opracowaniu każdej roli. Najchętniej sięgała po partie dram., wymagające subtelnej gry aktorskiej. Prostota, naturalność i wdzięk stanowiły szczególną cechę jej talentu. Jako pierwsza na pol. scenie tańczyła słynne partie wielkiego repertuaru romantycznego, takie jak: partie tyt. "Giselle", "Esmeraldy" oraz Katarzyna ("Katarzyna córka bandyty"), Donna Maria ("Rozbójnik morski"), Ninetta ("Hrabina i wieśniaczka"), Flo-rinda ("Diabeł kulawy"). "Mogłaby zyskać europejską sławę, gdyby wyzbyła się zbytniej skromności osobistej" - pisał o niej niem. podróżnik C. Goehring. 6 X 1853 wystąpiła ostatni raz w "Weselu w Ojcowie" i odtąd do 1863 pełniła obowiązki nauczycielki w szkole baletowej. W końcu czerwca 1863 obchodziła jubileusz trzydziestolecia pracy artyst.; 1 VII 1863 przeszła na emeryturę.
Bibl.: C. Goehring: Warschau, eine russische Hauptstadt, Leipzig 1843; Pam. sceny warsz. 1838 s. 34, 37, 38, 1839 s. 57, 135, 1840 s. 138, 163; Pudelek: Warsz. balet romantyczny (il.) Journal des Debats Politiąues et Litteraires 17 X 1842 (J. Janin); Kur. por. 1880 nr 313; Kur. warsz. 1842 nr 285, 1880 nr 251.
Ikon.: B. Dąbrowski, A. Piwarski (zakład lit. J. Herknera, Warszawa): Portret, lit., Pam. Sceny warsz. 1840; W. Hirszel: T. jako Ninetta (Hrabina i wieśniaczka), lit. kolorowana 1847 - MTWarszawa; J. Kloch (zakład lit. J. Flecka, Warszawa), T. jako Giselle (Giselle), lit. 1849 - MNKraków; A. Zaleski, Regner (zakład lit. Lemerciera Paryż): T. w roli z F. Krzesiń-skim (Wesele w Ojcowie), lit. 1842 - Bibl. Kornicka PAN; J. Simmler, J. Melcher: Portret (Artyści sceny warszawskiej 1852), rys. i lit. -MNWarszawa, MT Warszawa i T. jako Katarzyna (Katarzyna córka bandyty), lit. (Artyści baletu sceny warszawskiej 1853) - MNWarszawa, MTWarszawa; Fot. pryw. - IS PAN, zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
