Mateusz Witkowski
WITKOWSKI Mateusz (działał 1774-1796), aktor, dyr. teatru. Był synem Marcina W., mieszczanina krakowskiego. W 1774-81 występował w T. Narodowym w Warszawie (grał m.in. w tragedii "Bewerley"). W 1781, gdy z inicjatywy F. Oraczewskiego zaczęto organizować scenę pol. w Krakowie, W. został jej twórcą i pierwszym antreprenerem. 17 X 1781 uzyskał pozwolenie na prowadzenie t. od magistratu i ok. 20 X tego roku rozpoczął przedstawienia w Pałacu Spiskim. Prowadził t. krak. w sez. 1781/82 (do 12 III 1782), następnie z Krakowa wyjechał. Wg J. Gota od wiosny lub lata (wg J. Fritza od jesieni) 1782 występował z własnym zespołem we Lwowie, nie wiadomo jednak jak długo. Od 23 VII do ok. 11 XII 1784 był ponownie dyr. t. krakowskiego. W tym samym czasie uzyskał koncesję na prowadzenie w Krakowie antrepryzy J. Srokowski i obaj antreprenerzy przez cały ten okres procesowali się. W grudniu 1784 W. opuścił Kraków. W 1785 powrócił do Warszawy i utworzył zespół dziecięcy zw. "Kompanią aktorów narodowych z dzieci złożoną"; występował z nimi w sali T. Narodowego w końcu 1789 i w styczniu 1790 oraz w 1796. Wystawiał komedie i opery w języku pol. oraz niem. (w 1796), a w przedstawieniach tych brały udział także jego dzieci.
Jako aktor "grywał drugich waletów, a za swoją specjalność uważał bodajże zawadiackich oficerów" (Z. Raszewski). Uchodził za dobrego aktora. Najwięcej ról W. znanych jest z okresu jego pierwszej antrepryzy w Krakowie, m.in. Nogomalski ("Trzewiki morderowe"), Kłótnicki ("Junak"), Pysznicki ("Mąż oszukany"), Bachusiewicz ("Kolęda"), Frontin ("Amant, autor i sługa"), Figlacki ("Staruszka młoda"). Był autorem libretta opery "Słowik, czyli Kasia z Hanką na wydaniu".
Bibl.: Bąkowski: Teatr krak. s. 20-22; Bernacki: Teatr; J. Fritz: Kłopoty teatralne Lwowa w XVIII w., Lwów 1932 (odb. z,,Studiów Lwowskich"); Got: Na wyspie Guaxary; Lasocka: Teatr lwow.; Raszewski: Staroświecczyzna; Teatr Narodowy 1765-94; Warsz. t. Sulkowskich.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
