Elżbieta Antoszówna
ANTOSZÓWNA Elżbieta (19 maja 1910, Trzebinia – 15 września 1994, Nowy Jork),
tancerka i aktorka
Była córką maszynisty kolejowego Augusta (Augustyna) Antosza i Julii z Wacławików. W latach 1927–1929 występowała jako tancerka w operetce w Krakowie, a następnie na zaproszenie baletmistrza Jana Wojcieszki przeprowadziła się do Warszawy i dołączyła do zespołu Morskiego Oka. Początkowo występowała jako jedna z girls, a po raz pierwszy wystąpiła solo wiosną 1929, kiedy to musiała zastąpić chorą Lodę Halamę. Nazywana była przez krytyków „kobietą bez kości”, „fenomenem gibkości”, a nawet „najbardziej giętką kobietą Warszawy”.
Popisowym numerem Antoszówny był Złodziej i manekin w rewii Uśmiech Warszawy, w którym po tanecznych występach artystki towarzyszący jej Wojcieszko chował ją do niewielkiej walizki i wynosił ze sceny. O jej występie w Paradzie gwiazd tak pisała Maria Milkiewiczowa: „Ta rasowa akrobatka ma momenty zupełnie bajkowe. Prawda, że oprócz znakomitej pomocy Woycieszki – Antoszówna ma również zręcznie pomyślany kostium i dekoracje. W obecnej rewii wykorzystano stary, wypróbowany efekt paryskich music-hallów: taniec w fosforyzującym kostiumie na tle zupełnie nieoświetlonej sceny. Tak ubrana – Ela tańczy węża. Właściwie jest to raczej pokaz akrobatyczny, ale tak świetnie wykonany, że gdy zapala się światło – ma się przez chwilę wrażenie, iż gad przeobraził się w kobietę” [„Kurier Wileński” z 14 listopada 1930 (nr 263)].
Jesienią 1931 występowała w teatrze rewiowym Wesołe Oko, na początku 1932 wróciła do Morskiego Oka. Na scenie niejednokrotnie towarzyszyła jej wówczas inna „kobieta bez kości”, Bożena Alesso, z którą – jak pisał Henryk Liński – „splotami rąk i nóg, świetnie wygimnastykowanych znakomicie naśladowały wężowe ruchy ośmiornicy” [„Kino” 1932, nr 42]. W styczniu 1933 znalazła się w zespole kabaretu Casanova, a jesienią 1933 zaczęła występować w teatrzyku Rex. W listopadzie 1933 wraz z innymi artystami Rexa uczestniczyła w przedstawieniu dobroczynnym na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w Operze Warszawskiej. Latem 1934 można ją było podziwiać na scenie w Łodzi, po czym wróciła do Warszawy, gdzie została jedną z artystek Wielkiej Rewii. W styczniu 1935 tańczyła w operetce Waltera Kollo To lubią kobiety, którą wystawiono na deskach Teatru na Kredytowej. „Jej wiotka figurka nabrała ponętnie zaokrąglonych kształtów, a jednocześnie stracił też na kanciastości jej taniec” – informował wówczas na łamach „Kina” Henryk Liński [„Kino” 1935, nr 5]. W grudniu tego roku tańczyła gościnnie w Rumunii, o czym informował m.in. tamtejszy dziennik żydowski „Uj Kelet”, a w styczniu 1938 występowała gościnnie w Turcji.
W latach 1934–1938 pojawiła się również w rolach epizodycznych w sześciu polskich filmach: Czy Lucyna to dziewczyna, ABC miłości, Dorożkarz nr 13, Skłamałam, Robert i Bertrand i Wrzos. Już w lipcu 1932 pisano: „Jedna z najlepszych polskich tancerek, Ela Antoszówna, gwiazda Morskiego Oka, jest za mało wykorzystana przez nasze wytwórnie” [„Kino dla Wszystkich” 1932, nr 30].
W 1941 znalazła się w Palestynie. Wystąpiła w rewii Porządek musi być! (prem. 9 listopada 1941) wystawionej przez Polski Teatrzyk Literacko-Artystyczny Złota Maska założony w Tel-Awiwie przez Zenona Wardana (właśc. Zenona Friedwalda, autora słów przedwojennego przeboju To ostatnia niedziela). „Zespół składał się z sił amatorskich, na czele stały rutynowane aktorki, Helena Kitajewicz i Ela Antoszówna. Ta ostatnia zbierała stale zasłużone oklaski za fenomenalne tańce” [nomon, Teatry polskie na uchodz[!]twie]. Widowisko zagrano ponad 20 razy, także poza Tel-Awiwem, a dochód przeznaczono na pomoc Polakom w ZSRR [Patek, s. 36].
W latach 1942–1944 tańczyła również w ramach wieczorków artystycznych w Cafe Omanuth w Tel-Awiwie i Cafe Katz w Hajfie. Po raz ostatni wystąpiła w Omanuth 31 grudnia 1944, o czym informował „The Palestine Post”.
Elżbieta Antoszówna zdecydowała się pozostać w Palestynie na stałe i kontynuować tam swoją karierę taneczną. We wrześniu 1945 występowała w lokalu Casino w Bat Galim w Hajfie, w styczniu 1947 w hotelu Ritz w Tel-Awiwie, a w listopadzie 1947 w lokalu San Remo w Tel-Awiwie. Kiedy w 1948 powstało niepodległe państwo Izrael, otrzymała tamtejsze obywatelstwo.
W kwietniu 1957 przeniosła się do Wielkiej Brytanii i latem 1957 w Londynie wyszła za mąż za Alfreda Ołdaka; małżeństwo po kilku latach zakończyło się rozwodem. 19 kwietnia 1962 przypłynęła do Nowego Jorku, gdzie w 1981 wyszła za mąż za Donalda Fitcha Moshera juniora.
Szczątki artystki zostały sprowadzone do Polski i 7 września 1998 pochowane na cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu.
Bibliografia
B. Mamontowicz-Łojek, Terpsychora i lekkie muzy. Taniec widowiskowy w Polsce w okresie międzywojennym (1918–1939), Kraków 1972; L. Sempoliński, Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968; A. Patek, Polski cmentarz w Jafie. Z dziejów Polonii w Izraelu, Kraków 2016; „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1957, nr 82, 249; 1962, nr 100; „Kino” 1932, nr 42; 1935, nr 5; „Kino dla Wszystkich” 1932, nr 30; „Kurier Wileński” 1930, nr 263; „Münakaşa” 1938, nr 915; nomon, Teatry polskie na uchodz[!]twie, „Teatr i Sztuka na Uchodz[!]twie” 1943, nr 1; „The Palestine Post” z 3 listopada 1942, 31 stycznia 1943, 31 grudnia 1944, 7 września 1945, 13 stycznia 1947 i 30 października 1947; „Uj Kelet” z 7 grudnia 1935; England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005, Family Search, https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:QVDL-1LYS; New York, New York, U.S., Marriage License Indexes, 1907-2018, Ancestry.com; New York State, Passenger and Crew Lists, 1917–1967, Ancestry.com; United States Social Security Death Index, Family Search, https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:JP4M-HY3 [tu błędna data urodzenia: 19 maja 1916]; United States, Social Security Numerical Identification Files (NUMIDENT), 1936-2007, Family Search, https://www.familysearch.org/ark:/61903/1:1:6KM5-MSDX [tu błędna data urodzenia: 19 maja 1916].
Marek Teler (2024)
