Opera komiczna w 3 aktach; libretto: Angelo Anelli.
Prapremiera: Paryż 3 I 1843.
Premiera polska: Warszawa 1844.
Osoby: Don Pasquale - bas; Ernesto, jego siostrzeniec - tenor; doktor Malatesta - baryton; Norina - sopran; notariusz - bas; modystka, fryzjer, pokojówka, służba.
Akcja rozgrywa się w Rzymie w XVIII w.
Akt I. Odsłona 1. Bogaty Stary kawaler, Don Pasquale, oczekuje na przybycie doktora Malatesty, chcąc się dowiedzieć, czy ten znalazł dla niego kandydatkę na żonę. Don Pasquale bowiem pragnie się ożenić, aby tym sposobem wydziedziczyć swego siostrzeńca, Ernesta, który chce wstąpić w związek małżeński wbrew woli wuja. Don Pasquale wie, że Ernesto i jego ukochana Norina, są ubodzy i bez jego pomocy pobrać się nie mogą. Doktor Malatesta przybywa i oświadcza, że - jego zdaniem - najodpowiedniejszą kandydatką na żonę dla Don Pasquala będzie siostra doktora, Sofronia, ciche i skromne dziewczę, wychowane w klasztorze (aria "Pura siccome un angelo"). Zachwycony Don Pasquale błaga doktora, by jak najprędzej przyprowadził Sofronię. Nadchodzi Ernesto, Don Pasquale opowiada mu o swych zamiarach. Młodzieniec jest zrozpaczony, a gniew jeno skierowuje się w pierwszym rzędzie przeciwko doktorowi, którego podejrzewa o zdradę łączącej ich obu przyjaźni.
Odsłona 2. Norina czyta list, w którym Ernesto donosi o matrymonialnych planach wuja, krzyżujących ich zamierzenia (aria "Quel guardo il cavaliere - So anch'io la virtu magica"). Jednak doktor Malatesta, który akurat nadszedł, uspokaja Norinę, wyjaśniając, że po to właśnie przyjął rolę swata Don Pasquala, aby dopomóc jej i Ernestowi. Według sprytnego planu doktora właśnie ona, Norina, będzie przedstawiona Don Pasqualowi jako Sofronia, a po podpisaniu fikcyjnego kontraktu ślubnego ma mu tak uprzykrzyć życie, że Don Pasquale, aby się jej pozbyć, zgodzi się na wszelkie warunki. Norina przystaje na ten plan i w obecności doktora wesoło próbuje swej roli (duet "Pronta io son").
Akt II. Ernesto, który nie wie jeszcze o sprytnym planie doktora Malatesty, jest przekonany, że utracił Norinę na zawsze, i ubolewa nad swym smutnym losem. Do domu Don Pasquala przybywa doktor z Noriną. Następuje prezentacja rzekomej siostry doktora, którą Don Pasquale jest tak oczarowany, że natychmiast posyła po notariusza, aby spisać akt ślubu. Doktor dyktuje akt, na mocy którego Norina jako żona Don Pasquala zostaje właścicielką połowy jego majątku. Ernestowi, który właśnie nadszedł, wyjaśnia Malatesta na stronie szczegóły swego planu. Uradowany młodzieniec chętnie składa jako świadek podpis na akcie. Po podpisaniu kontraktu zachowanie Noriny ulega błyskawicznej zmianie. Ze skromnego, potulnego dziewczęcia przekształca się w rozwydrzoną despotkę i wydaje dyspozycje, które grożą Don Pasqualowi ruiną finansową. Don Pasquale jest zdumiony i przerażony tą metamorfozą.
Akt III. Odsłona 1. Norina, tyranizując bezlitośnie Don Pasquala, stwarza mu w domu istne piekło. Przyjęła cały legion służby. Zaczynają się pojawiać posłańcy ze sklepów, przynosząc rachunki za zamówione przez nią meble i stroje... Don Pasquale usiłuje protestować, lecz na to wchodzi wystrojona Norina i oświadcza, że wybiera się do teatru, skąd wróci dopiero nazajutrz rano. Wychodząc upuszcza - na pozór niechcący - liścik, z którego treści wynika, że nie idzie wcale do teatru, lecz ma się wieczorem spotkać w ogrodzie z kochankiem. Tu już przebiera się cierpliwość Don Pasquala. Każe sprowadzić natychmiast doktora Malatestę. Doktor przybywa, wysłuchuje cierpliwie skarg i wyrzutów Don Pasquala, po czym wraz z nim układa plan przyłapania wiarołomnej żony na gorącym uczynku i należytego jej ukarania. Nadzieja zemsty sprawia, że Don Pasquale całkowicie odzyskuje dobry humor.
Odsłona 2. W ogrodzie Ernesto przy wtórze odległego chóru śpiewa sentymentalną serenadę ("Com'e gentil"). Nadchodzi Norina i młodzi wspólnie oddają się marzeniom o bliskim już szczęściu (duet "nokturnowy" "Tomami a dir"). Ernesto pierwszy spostrzega nadbiegającego Don Pasquala i kryje się wśród krzewów. Don Pasquale zastaje Norinę samą. Żąda, aby wyjawiła imię kochanka, a wobec odmowy nakazuje jej opuścić swój dom, ponieważ - jak twierdzi - postanowił wyrazić zgodę na małżeństwo Ernesta z Noriną i sprowadzić młodych do siebie. Na te słowa spośród drzew wychodzi Ernesto. Sytuacja się wyjaśnia - okazuje się, że Sofronia i Norina to jedna i ta sama osoba; Don Pasquale początkowo jest zaskoczony, później jednak wybacza odegraną przed nim komedię i godzi się na małżeństwo Noriny z Ernestem.
"Don Pasquale", skomponowany dla działającego w Paryżu Teatru Włoskiego, to jedno z najświetniejszych dzieł Donizettiego, prawdziwy klejnot wdzięku, lekkości i beztroskiego humoru. Aż wierzyć się nie chce, że do napisania tej uroczej opery wystarczyło kompozytorowi zaledwie... 11 dni. Rdzennie włoska melodyjność łącząca się z francuską finezją rytmiki, znakomite zjednoczenie tekstu z muzyką, potoczysta akcja i postacie bohaterów jak gdyby przeniesione z dawnej commedia dell'arte, subtelna instrumentacja, efektowne partie solowe oraz mistrzowskie sceny zespołowe, jak przede wszystkim kapitalny kwartet w II akcie - wszystko to stawia tę operę obok "Cyrulika sewilskiego" Rossiniego.
Źródło: Przewodnik Operowy, Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie