Opera w 3 aktach; libretto: Johann Friedrich Kind.
Prapremiera: Berlin 18 VI 1821.
Premiera polska: Warszawa 1826.
Osoby: książę Otokar - baryton; Kuno, leśniczy - bas; Agata, jego córka - sopran; Anusia, przyjaciółka Agaty - sopran; Maks - tenor; Kacper - bas; Samiel, ,,czarny strzelec" - rola mówiona; Pustelnik - bas; Kilian - baryton; dziewczęta, wieśniacy, myśliwi, orszak książęcy, zjawy piekielne.
Akcja rozgrywa się w Czechach w XVII w., wkrótce po zakończeniu wojny 30-letniej.
Akt I. Stara legenda ludowa głosi, iż niegdyś panujący książę w nagrodę za mistrzowski strzał oddał jednemu ze swych sług zarząd lasów z prawem dziedziczenia, pod warunkiem, że każdy następca leśniczego będzie również znakomitym strzelcem. Obecny leśniczy, Kuno, nie ma jednak syna, lecz tylko córkę jedynaczkę - Agatę. Zarządcą leśniczówki stanie się więc jej przyszły mąż, o ile na turnieju wykaże się celnością strzału. Dwóch strzelców książęcych stara się o rękę pięknej Agaty - Maks i Kacper. Agata kocha Maksa, temu jednak ostatnio wyraźnie nie wiedzie się w strzelaniu. Oto przed chwilą na zawodach dał się ubiec bogatemu wieśniakowi Kilianowi, a właśnie jutro ma się odbyć turniej, od którego zależy cały jego los. Gdy więc przy dźwiękach walca wiejska młodzież bawi się ochoczo, Maks siedzi samotnie przed gospodą pogrążony w smutnych myślach (aria "Durch die Walder, durch die Auen"). Przysiada się doń Kacper i hojnie częstując młodzieńca winem (toast "Hier im irdischen Jammertal"), namawia, aby wraz z nim udał się o północy do Wilczego Jaru, gdzie obydwaj będą mogli ulać kule nigdy nie chybiące celu. Na dowód tych słów podaje Kacper Maksowi swoją strzelbę, i istotnie - strzał oddany niemal bez celowania trafia krążącego gdzieś w podniebnych wyżynach wielkiego orła. Przekonany Maks ulega namowom i z nadzieją w sercu śpieszy do swej ukochanej. Nie wie on, że Kacper znajduje się pod władzą złego ducha - Samiela, zwanego "czarnym strzelcem", któremu pod groźbą śmierci musi co trzy lata przyprowadzać nową ofiarę (aria Kacpra "Schweig! Schweig!").
Akt II. Odsłona 1. Złe przeczucia dręczą czekającą na Maksa Agatę. Oto niedawno (właśnie w chwili, gdy na placu przed gospodą Maks strzelał do orła) spadł ze ściany portret jej sławnego przodka i dotkliwie ją zranił; z pewnością jest to zła wróżba. Daremnie wesoła i beztroska Anusia stara się rozproszyć niepokój przyjaciółki. Zapada noc - spoglądając przez otwarte okno na osrebrzoną blaskiem księżyca polanę i nasłuchując wśród szumu lasu kroków ukochanego, daje Agata wyraz swym uczuciom w pięknej arii ("Wie nahte mir der Schlummer"). Zjawia się Maks, pochmurny i zamyślony, oznajmiając Agacie, że musi o północy iść do Wilczego Jaru, rzekomo po zabitego tam jelenia. Próżno dziewczęta starają się zatrzymać go, jak mogą.
Odsłona 2. W ponurej, niesamowitej czeluści Wilczego Jaru rozlega się chór złych duchów. Nadchodzący Kacper wzywa ich władcę - "czarnego strzelca" Samiela, a gdy ten się ukazuje, powiadamia go, że stosownie do umowy znalazł dla niego ofiarę - strzelca Maksa. Chce teraz, by z liczby siedmiu czarodziejskich kul, które za chwilę wraz z Maksem odlewać będą z ołowiu, siódma kula, kierowana ręką szatana, trafiła narzeczoną Maksa, niewinną Agatę. W ten sposób zabójca własnej narzeczonej będzie potępiony i stanie się łupem Samiela. Samiel zgadza się i przy odgłosie grzmotów znika z okrzykiem: "Jutro przed bramą piekielną! Ty albo on!".
Teraz pojawia się Maks. Daremnie zastępuje mu drogę widmo matki i obraz Agaty, starając się powstrzymać go od zguby. Maks schodzi na dno jaru, gdzie wśród wzmagającej się burzy, przy świetle błyskawic i huku piorunów przystępuje wraz z Kacprem do lania czarodziejskich kul przy rozpalonym ognisku.
Akt III. Odsłona 1. Po skończonej pracy i podziale ulanych kul Maks uniesiony radością nieopatrznie popisuje się celnością swych strzałów. Zużył już trzy kule - pozostała mu ostatnia, właśnie ta, którą kieruje szatan. Daremnie prosi Kacpra, aby mu oddał jedną ze swoich kul (scena ta często bywa opuszczana).
Odsłona 2. Wczesnym rankiem budzi się Agata z ciężkiego, dręczącego snu - śniło jej się, że była białym gołębiem, do którego na rozkaz księcia strzelił Maks. Daremnie Anusia stara się ją rozweselić. Druhny przynoszą ślubny wieniec, lecz oto nowy zły omen: gdy Agata otwiera pudełko, znajduje w nim włożony widocznie przez pomyłkę wieniec żałobny. Szybko tedy wije Anusia nowy wieniec z białych róż, które dał Agacie świątobliwy pustelnik, zaręczając, że przyniosą jej szczęście.
Odsłona 3. Na leśnej polanie otoczony swym dworem zasiadł książę Otokar. Rozbrzmiewa pieśń - słynny chór myśliwych ("Was gleicht wohl auf Erden"). Zaczyna się turniej. Maks, nabiwszy strzelbę siódmą i ostatnią kulą z Wilczego Jaru, na rozkaz księcia mierzy do siedzącego w oddali na drzewie gołębia. Nieoczekiwanie z tamtej właśnie strony lasu wychodzi na polanę Agata. Strzał pada i narzeczona Maksa osuwa się na ziemię. Pada również i Kacper, który po chwili umiera, miotając straszliwie przekleństwa. To jego trafiła siódma - zaczarowana kula, przed którą ochroniły Agatę poświęcone róże. Na żądanie księcia Maks opowiada całą historię i ze skruchą wyznaje swą winę. Ma być skazany na wygnanie, ocala go jednak wstawiennictwo świątobliwego pustelnika. Jako jedyna kara czeka go rok próby - jeżeli w tym czasie okaże się dobrym strzelcem i prawym człowiekiem, otrzyma leśniczówkę, a z nią rękę Agaty. Mądry książęcy wyrok budzi ogólną radość.
Prapremiera "Wolnego strzelca" wywołała swojego rodzaju rewolucję w ówczesnym świecie muzycznym. Wraz z nią wtargnął do niemieckiej muzyki ożywczy powiew Romantyzmu. Miast wymyślnych przygód arystokratycznych bohaterów przed oczyma widzów roztoczył się świat ludowej legendy, przesiąknięty poetyckim kultem piękna przyrody. Momenty pełne słonecznej pogody przeplatają się z chwilami grozy i niesamowitości, w realne życie zwykłych ludzi wkraczają fantastyczne postacie złych duchów i demonów - nieodzowny atrybut romantycznej poezji. Był przy tym "Wolny strzelec" pierwszą prawdziwie narodową operą niemiecką i potężnym orężem w walce przeciwko panującej w Niemczech operowej muzyce włoskiej i francuskiej. Nie rezygnując z szeroko rozbudowanych popisowych arii, wprowadził Weber obok nich także fragmenty zbliżone formą i typem melodii do ludowych niemieckich piosenek i tańców (pieśń drużek, chór myśliwych, walc przed karczmą). Dominującą cechą opery jest jej wyjątkowa nastrojowość - mówiono, że właściwym jej bohaterem jest niemiecki las. Dla oddania atmosfery scen demoniczno-niesamowitych wynalazł kompozytor nowe, nie używane dotąd środki kolorystyki orkiestrowej. Powodzenie "Wolnego strzelca" nie ograniczyło się do ojczystego kraju. M. in. w piąć lat po premierze berlińskiej wystawia go Opera warszawska (o czym z entuzjazmem donosił przyjaciołom w listach młody Chopin). Romantyczna treść oraz wybitne walory muzyczne opery sprawiły, iż nie uległa ona zapomnieniu, jak wiele dzieł z tamtej epoki, lecz jest nadal żywa i utrzymuje się na scenach teatrów operowych.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie