Artykuły

Jak to młodzi, a w dodatku niepokorni, próbowali zmieniać świat. Wiedzieli, że najlepiej to robić poprzez sztukę, bo tam żaden reżim nie mógł być pewien swego. Lektura drugiego tomu monografii Teatru 38 z lat 1960-72 "Przygody z metacodziennością" jest zapisem tych prób pisze Elżbieta Dziwisz w miesięczniku Kraków.

Sporządziło ten zapis dwóch autorów, Stanisław Dziedzic i Tadeusz Skoczek, gromadząc na kartach książki tych wszystkich zapaleńców, wizjonerów, trochę szaleńców, a trochę pragmatyków, startujących właśnie reżyserów, aktorów, dramatopisarzy, poetów, scenografów i innych takich, którzy potem albo w teatrze pozostali, jak Bogdan Hussakowski, Helmut Kajzar, Jerzy Cnota, albo nie.

Ich młodość, o czym obaj autorzy piszą we wstępie, przypadła na lata "małej stabilizacji", kiedy to idee październikowej odwilży władza proponowała zastąpić zabiegami o jakie takie życie codzienne. Mając jednak świadomość, że ferment pojawić się musi, pozostawiła wentyle bezpieczeństwa. W Krakowie po jednej stronie Rynku działała Piwnica pod Baranami, po drugiej studencki Teatr 38.

Powstały niemal w jednym czasie. Aktor Jerzy Cnota, debiutujący w Teatrze 38, trafił do Piwnicy pod Baranami, a piwniczny bard Mieczysław Święcicki w roli reżysera znalazł się w studenckim teatrze. Powtarzają się inne nazwiska, choćby Wiesława Dymnego i Andrzeja Zaryckiego. W Piwnicy i w Teatrze 38 był to wtedy czas poszukiwań, także formalnych, aby znaleźć własny kod i język, a ponadto powiedzieć choćby niewiele ponad to, co było wolno mówić, aby wiadomy urząd postawił pieczątkę, że sprawdził i zaakceptował. Siedząc na kartach monografii wykaz 37 premier przygotowanych przez zespół Teatru 38 w opisywanych dwunastu latach, pierwszy wniosek inny być nie może. A czegóż tu nie ma!

Jest "Księga Hioba" (według Biblii w tłumaczeniu księdza Jakuba Wujka), "Król Edyp" Sofoklesa, 23 strony maszynopisu Włodzimierza Majakowskiego, "Sonata widm" Augusta Strindberga, "Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej, "Świadkowie, czyli nasza mała stabilizacja" Tadeusza Różewicza, "Dwunastu" - widowisko poetyckie według tekstów Aleksandra Błoka, Blaisa Cendrarsa i Włodzimierza Iljicza Lenina. Jedne spektakle znakomite, drugie nieco mniej. Ale ileż nagród na festiwalach teatrów studenckich w kraju i za granicą! I zapisanych w recenzjach oraz w pamięci widzów kreacji. Aktorek i aktorów później profesjonalnych, jak Edward Lubaszenko. Ale nie tylko. Na przykład w "Sędziach", dramacie Wyspiańskiego, niezwykłą kreację wokalną stworzył ówczesny student filozofii na UJ, a dziś profesor tej uczelni Józef Lipiec. Spektakl wzbudził aplauz niesłychany na Światowym Festiwalu Teatrów Studenckich w Nancy. Publiczność nie chciała wierzyć, że występuje przed nią teatr amatorski. W doborowym międzynarodowym towarzystwie Teatr 38 został sklasyfikowany na drugim miejscu.

Autorzy pracują teraz nad trzecią częścią monografii: "Teatr 38. Zespół Piotra Szczerskiego". I chwała im za to! Powstanie kolejna wartko napisana, świetnie udokumentowana (czego nie pomieścili w tekście głównym to dodali w przypisach) historia zjawiska artystycznego, a zarazem socjologicznego, bo takim był wiatach 1960-72 Teatr 38.

Na osobną pochwałę zasługuje staranny dobór zdjęć z przedstawień, wyjazdów zagranicznych zespołu, programów teatralnych i plakatów, które pozwalają poczuć klimat tamtej epoki. Monografię zamykają zamieszczone w aneksie biogramy oraz osobiste wspomnienia, a wśród nich to najbardziej przejmujące i szczere. List zmarłego w 1982 r., w wieku zaledwie 41 lat, Helmuta Kajzara do Barbary Jasińskiej.

***

Stanisław Dziedzic, Tadeusz Skoczek: Przygody z metacodziennością. Teatr 38 w latach 1960-1972, Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, Bochnia - Kraków - Warszawa, 2010.