Artykuły

"Co pan na to, panie Freud?" w reż. Marka Branda w Teatrze Zielony Wiatrak w Gdańsku. Pisze Jarosław Kowal na portalu Gdansktown.pl.

Obudzić się w miejscu odciętym od świata bez konieczności wypełniania "ważnych obowiązków" - chwilę przed świętami to marzenie wielu z nas. Gorzej jeżeli ockniemy na odludzi w towarzystwie dwóch panów o wybuchowym temperamencie...

Scenariusze Marka Branda zawsze stanowią amalgamat rzeczywistości tak bliskiej, że wręcz sprawiającej wrażenie skradzionej z biografii widza z surrealizmem kojarzącym się z kinem europejskim lat 60. W "Co pan na to, panie Freud?" równowaga bilateralnej relacji światów zostaje poważnie zachwiana już przez samo usytuowanie akcji. Wąski strumień światła w pierwszym kadrze spektaklu ukazuje dwóch budzących się mężczyzn, po krótkiej wymianie zdań nie ma wątpliwości, że to ich pierwsze spotkanie. Bezdomni? Ofiary zbyt intensywnego balowania? Trzecia postać namnaża pytania i daje tylko jedną odpowiedź - zdezorientowany tercet znalazł się w miejscu odosobnienia, z którego nie może po prostu wyjść. Nie wiadomo czy to więzienie za grzechy przeszłości (jak w filmie "Oldboy"), tajny eksperyment ("Cube") czy może włamanie do snu ("Incepcja"). Na obszar interpretacyjny nie narzucono żadnych granic, a rozwój fabuły koncentruje się wokół poszukiwań równolegle biegnących z niemniej prawdopodobnymi domysłami publiczności. Przy skrajnie dalekim odsunięciu obiektywu od akcji, można wręcz doszukiwać się symbolicznego przedstawienia psychoanalitycznej struktury osobowości. Pod tym kontem charaktery trzech anonimowych person przypominają antropomorfizację id, ego i superego, a przestrzeń otaczająca je nasze własne umysły trawione nieustanną wojną potrzeb.

Zakończenie nie przynosi rozwiązania, fabuła nagle urywa się chociaż można odnieść wrażenie, że aktorzy byliby w stanie jeszcze kilka godzin bawić się w odgadywanie powodu położenia postaci, w które się wcielili. Stany euforii (radość z enklawy spokoju w zepsutym świecie) i przygnębienia (chęć powrotu do dobrze znanego życia), zawieranie ulotnych sojuszy przeciwko chwilowo najbardziej podejrzanemu o wywołanie tajemniczej sytuacji, pytania o ucieczkę i o pozostanie, refleksje dotyczące kondycji współczesnych społeczeństw - w około 60 minut, pod osłoną komedii, przemykają ważne tematy stanowiące klucz do odnalezienia miejsca w globalnej przestrzeni zmuszającej do kontaktów z więcej niż dwiema osobami. Ucieczka przed ludzkim światem daje wolność od czegoś (np. podatków, pracy, powinności), ale czy daje wolność do czegoś? Bohaterowie szybko odkrywają, że "robienie tego wszystkiego, o czym zawsze marzyli" jest niewykonalne bez osób i przedmiotów z wcześniejszego życia. Tęsknota materializuje we śnie tak niedoceniane na co dzień krzesło - obiekt pożądania w rzeczywistości wypełnionej pustką. Idąc tym tokiem rozumienia blisko ćwierćwiecznego tekstu (brzmi znacznie bardziej monumentalnie niż "tekstu z 1989 roku") idealnym miejscem byłoby coś pomiędzy strudzeniem a spokojem, ale raj bez obietnicy nadejścia pozbawiłby ludzkość celu. Musi pozostać założeniem nie do osiągnięcia.

Gdyby okroić "Co pan na to, panie Freud?" z wszelkich ukrytych znaczeń to siły tekstu dostarczyłaby przynajmniej dobrej rozrywki. Niemal czysto komediowym dialogom co chwilę wtórowały śmiechy z usytuowanej z dwóch stron "sceny" widowni. W spektakl można zgłębiać się i szukać jego znaczenia przez osobisty pryzmat, ale można też zrelaksować się przy nim po całym dniu pracy. Co na to powiedziałby Freud? Współczesna psychologia w niewielkim stopniu zgadza się z jego poglądami, ale możliwe, że jako recenzent odkryłby swoje nowe powołanie. Niezależnie od tego jakie wytknąłby postaciom kompleksy i mechanizmy obronne w ostatecznej ocenie na pewno przyznałby, że tak długa żywotność scenariusza jest całkowicie uzasadniona jego aktualnością i uniwersalnością.