Artykuły

Inscenizacja utworu literac­kiego, który powstał nie dla po­trzeb teatru, bez uwzględnienia specyficznych warunków, jakie dyktuje scena, wywołuje zaw­sze kontrowersje. Z takim też przyjęciem spotkał się spektakl TEATRU WSPÓŁCZESNEGO WE WROCŁAWIU pt. "Dżuma" w inscenizacji KAZIMIERZA BRAUNA, opartej na motywach powieści ALBERTA CAMUSA. Jedni zachwycają się w pełni jego kształtem scenicznym, drudzy zarzucają spektaklowi brak walorów artystycznych, rozpa­trują go nie w kategoriach czy­sto teatralnych, ale jako zja­wisko społeczne.

Niemałą reklamę zapewnił mu fakt, iż od momentu pre­miery, która odbyła się w ma­ju br., przez 2 miesiące "Dżu­ma" miała charakter przedsta­wienia zamkniętego, które moż­na było obejrzeć jedynie dyspo­nując zaproszeniem. Atmosfera wokół "Dżumy" przybrała więc pociągający posmak sensacji.

KAZIMIERZ BRAUN w swo­im dorobku twórczym dał się poznać jako reżyser, który nie jest specjalnie przywiązany do utworu literackiego. W przy­padku "Dżumy" stał się współ­autorem tekstu scenicznego, do­pisał kilka nowych scen. Po­traktował dzieło Camusa jako kanwę, surowiec dla własnego scenariusza. Z pierwotnego ut­woru wypreparował kilka wąt­ków, koncentrując się na mo­ralnej sytuacji społeczeństwa w zamknięciu, w obliczu za­grożenia jego bytu, zawieszenia spraw. Zaintrygował go problem reagowania na zło. Pokazał to na przykładzie zderzenia różnych postaw wobec szalejącej zarazy, począwszy od biernej, bazującej a poczuciu przegranej, próbującej ucieczki w świat wyobraźni, a zakończywszy na aktywnej, pomimo świadomości bezsensu walki ocalającej poczucie godności, wolności i człowieczeństwa.

Przedstawienie o dżumie, któremu przyświeca motto książki - "Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś sposób uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiś­cie przez coś innego, co nie istnieje" - unika jednoznaczności, zakłada wielość interpretacji. Nie podejmuje próby rozwiązania problemów egzy­stencji, tylko je stawia. Pomimo pewnych doraźnych skoja­rzeń, wymowa spektaklu ma głębszy sens. Przedstawienie wypowiada się za czynnym stosunkiem do rzeczywistości, za­kładającym przeciwstawienie się przemocy i zwalczanie zła, które tkwi w każdym z nas.

Pod względem inscenizacyjnym "Dżuma" przyniosła kilka cie­kawych rozwiązań. Obok słowa, istotnym nośnikiem znaczenia, przekaźnikiem treści były sce­niczne środki pozawerbalne - ruch zorganizowany w przestrze­ni, doskonale zharmonizowana z całością muzyka Zbigniewa Karneckiego, oświetlenie, gra aktorska. W spektaklu tym Braun dał wyraz swoim poszukiwaniom w zakresie prze­strzeni teatralnej. W pierwszej części przekształcił scenę w jed­nolitą przestrzeń dla aktorów i zgromadzonych na niej widzów, nadał jej charakter otwarty. Do rozgrywania akcji wykorzystał również inne pomieszczenia teatru, poza sceną i tym samym przemieszczał widzów w kilka miejsc. Pierwsza część przed­stawienia wydaje się bardziej interesująca, posiada określone założenie, które nie jest już tak czytelne w drugiej. Budzi w niej wątpliwości akcentowanie tych a nie innych wątków, któ­re, być może stwarzają ogrom­ne możliwości dla wykazania wyobraźni inscenizatora, stano­wią pole do popisu jego spraw­ności warsztatowej, ale do ogólnej wymowy utworu nie­wiele wnoszą. Dla aktorów przedstawienie było szansą za­prezentowania swojej wszech­stronności, momentami odwoły­wało się do różnych konwencji gry aktorskiej, zaczerpniętych np. z teatru klasycznego czy filmu niemego, kładło nacisk na gest, ruch, mimikę. Niewątpli­wie wybijające się kreacje ak­torskie stworzyli ANDRZEJ MROZEK i TOMASZ LULEK.

Spektakl Brauna niesie ze sobą niepokój. Mimo że koń­czy się sceną zwycięstwa życia i solidarności ludzi wobec po­ważnego i powszechnego zagro­żenia, interesująco rozwiązaną inscenizacyjnie na drucie kolczastym, odgradzającym scenę od widowni, jedna z aktorek rozwiesza pieluchy zapada w pamięci myśl: "Dżuma jest w każdym z nas".