Artykuły

Polski teatr nie umie uporać się z tematem wojny na Bałkanach. "Antygona" Zbigniewa Brzozy w warszawskim "Studio" była nieudaną próbą pokazania mitu we współcze­snych mundurach. Wystawiona w Roz­maitościach przez Piotra Cieplaka "Skóra węża" Slobodana Śnajdera, dra­mat kobiety zgwałconej przez wojen­nych kondotierów, grzęźnie w poetyc­kich, wizyjnych scenach. Z prawdziwą siłą przemawia tylko kilka z nich.

Stołeczne Rozmaitości kierowane przez Piotra Cieplaka, po bardzo udanych premierach "Bzika tropikalnego" i "Testa­mentu psa", zostały okrzyknięte przez kry­tykę jako sztandarowa scena młodego te­atru w Warszawie. Każdej nowej premierze towarzyszy ogromne zainteresowanie i py­tania, czy uda się utrzymać ten dobry po­ziom. Gwarancję sukcesów daje scenie przy Marszałkowskiej aktualność tematów wybieranych przez Piotra Cieplaka. "Testa­ment psa" w formie groteski, ale i moralite­tu mówił m.in. o ziemskim uwikłaniu ludzi Kościoła, choć ważniejsza była kwestia chrześcijańskiego miłosierdzia i odpusz­czenia win. "Skóra węża" Slobodana Śnaj­dera trafia w sedno palącej kwestii kobiet-ofiar bałkańskiej wojny i tego, co mają uczynić z dziećmi poczętymi w czasie zbiorowych, bestialskich gwałtów.

Żeby było jasne: dramat nie podąża tro­pem opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego "Błogosławiona, święta", zain­spirowanego apelem Jana Pawła II o to, by kobiety rodziły dzieci, bez względu na oko­liczności poczęcia. Piotra Cieplaka nie in­teresuje doktryna wiary oraz Kościół jako instytucja. Tekst Śnajdera dlatego znakomi­cie wpisuje się w poetykę jego teatru, po­nieważ skupia się na życiu duchowym człowieka. Nie bez znaczenia jest to, że za­równo formą, jak i treścią nawiązuje do Ewangelii i moralitetu. W ich tradycję wpi­sują się Azra i Hasan, główni bohaterowie "Skóry węża", upostaciowani na współcze­sną Matkę Boską i świętego Józefa. Mamy więc do czynienia z utworem wprost wy­marzonym, jakby napisanym dla szefa Roz­maitości. O swoistej kontynuacji wątków je­go teatru można mówić, tym bardziej że Azrę zagrała Halina Chmielarz występują­ca w "Testamencie psa" w roli Maryi. A jed­nak "Skóra węża" przynosi rozczarowanie. Początek spektaklu nie wskazuje na to. W sprawnie przeprowadzonych zmianach ostrych świateł ukazuje się kolejno Trzech Panów we Frakach. Wykrzykują do mikro­fonów - przy akompaniamencie agresyw­nej, rockowej muzyki - fundamentalistyczne hasła o świętej wojnie w imię Boże. To idealna ilustracja idei Piotra Cieplaka, który chce tworzyć "najszybszy teatr w mieście", "teatr dla martensów", czyli lu­dzi młodych. Pozostałe sekwencje spekta­klu nie mają już tej mocy. Grzęzną w odwo­łaniach do ludowej przypowieści o wężu, który zalągł się pod sercem zgwałconej ko­biety. Rozpadają na kolejne monologi bo­haterów. Giną w poetyckiej aurze tekstu. W konsekwencji dramat zgwałconej Azry, a także opiekującej się nią Marty (Magdale­na Kuta), kobiety, której nie dane było uro­dzić dziecka - pozostał literaturą. Mimo że niósł w sobie obrazy piekła dziejącego się w byłej Jugosławii, nie oddał na scenie ogromu ludzkiego cierpienia.

Inscenizacji Cieplaka nie pomogła na­wet scenografia Ewy Beaty Wodeckiej, sprzyjająca atmosferze skupienia i zbliże­niu widza z aktorem. Bardzo piękna, z symbolicznym motywem drzewa bez li­ści, które tonie w mrokach sceny. Nie ra­tuje również spektaklu intermedium ze współczesnymi Trzema Królami, którzy przybyli do nowo narodzonego dziecka, jednak nie po to, by obdarować je mirrą, kadzidłem i złotem, ale by je kupić.

Nie znaczy to, że nie ma w przedsta­wieniu scen poruszających. Wzruszają zwłaszcza intymne dialogi ciężarnej Azry i Nienarodzonego/Węża (Adam Woro­nicz) oraz jej rozmowa z Aniołem (Cezary Kosiński). Właśnie w nich wyraża się z ca­łą siłą wyższość życia nad śmiercią, miło­ści nad nienawiścią, choć to śmierć i nie­nawiść wezmą górę nad prawdami Ewan­gelii. Nie wystarczy bowiem, by Azra, Marta i Hasan wybłagali u Węża przejście na stronę Dobra. Nawet, gdy porzuci swoje stado, na oczach matki zabiją go inne Wę­że. Takie jest prawo wojny.