Sztuka w domu
"Mleko" w reż. Rafała Betlejewskiego w TR Warszawa. Pisze Janusz Majcherek w Newsweeku Polska.
Teatr w miejscach nieteatralnych - fabrykach, dworcach, szpitalach. Nowością jest spektakl na telefon, zamawiany do domu jak pizza.
Z teatrem jest tak jak z miłością w znanym szlagierze: "ja umiem kochać w pociągu, w przeciągu, na drągu..." Gdzież to już nie grano przedstawień i w jak dziwnie wymyślonych okolicznościach! Teraz ruszyła akcja "Teatr na telefon" (spektakl można zamówić do domu) realizowana przez warszawską scenę Rozmaitości. Nie tak dawno w spektaklu poznańskiego teatru Usta-Usta aktor-kierowca amerykańskiej limuzyny, jeżdżąc po mieście, odgrywał monodram dla swoich trzech pasażerów. Bardzo to kameralne przedsięwzięcie, ale znam eksperyment jeszcze dziwniejszy: teatr La Mort (z Warszawy) przygotował spektakl dla jednego widza, który pod presją aktorów z ohserwatora sam stawał się aktorem, zmuszony na przykład do jedzenia rosołu z makaronem.
Bywały przedstawienia w więzieniu, w biurowcach, na Dworcu Centralnym ("Zaryzykuj wszystko" TR Warszawa). Christoph Marthaler na zakończonym niedawno festiwalu Dialog zagrał sztukę "Ostrzeżenie przed przyszłością" w szpitalu psychiatrycznym w Lubiążu. Na festiwalu Malta spektakl Teatru Prób w reżyserii Jana Kaspra prezentowano w oknach liceum w Wągrowcu. Grywa się pod ziemią - Scena Plastyczna KUL Leszka Mądzika w Wieliczce, w kopalni węgla kamiennego występował Śląski Teatr Tańca, a teraz pokazywany jest "Chodnik 0,5" Jarosława Stańka. Bywają też spektakle w powietrzu, np. francuski zespół Latających Plastyków wykonywał akrobacje zawieszony na gigantycznym dźwigu. W pustych fabrycznych halach Grzegorz Jarzyna wystawił niedawno "Makbeta". Na temat "Teatr w miejscach nieteatralnych" odbywają się sesje naukowe i powstają książki. Parafrazując modnego niegdyś poetę, rzec by można, iż wszystko jest teatrem i wszędzie jest teatr, a najmniej teatrem jest teatr, który odbywa się w budynku teatralnym. Pomysłodawca i współautor akcji "Teatr na telefon" Rafał Betlejewski wcześniej realizował reklamy, więc zna współczesne chwyty marketingowe, w których więcej mamiącej sztuczki niż autentycznej sztuki. Zresztą jego spektakle to przecież wynik trwającej od kilku sezonów mody na przedstawienia grane poza teatrem. Nie musi Betlejewski wiedzieć, że świeżo przez niego odkryta możliwość grywania w mieszkaniach ma swoją historię. By wspomnieć okupacyjne spektakle Tadeusza Kantora, półkonspiracyjny Teatr Domowy z okresu stanu wojennego czy Teatr Osobny, stworzony przez Mirona Białoszewskiego.
Czy Rafał Betlejewski czuje się spadkobiercą tej tradycji, raczej wątpię. Tamci byli artystami z prawdziwego zdarzenia i to oni gotowi byli płacić dużą cenę (łącznie z ceną wolności) za możliwość uprawiania swojej sztuki. Tymczasem grupa TR przywozi do mieszkania (lub gdy ktoś ma taką fanaberię, do biura) gotowe przedstawienie, tak jak przywozi się zamówioną przez telefon pizzę. I za tę usługę żąda słonej zapłaty. Zdaniem Betlejemskiego sytuację można też porównać do przywołania call-girl. Nawet ryzyko jest podobne, bo jak twierdzi Betlejewski, klient nie wie, co obejrzy, tak jak nie wie, czy zamówiona prostytutka będzie ładna, czy brzydka.
Pierwsza oferta grupy Betlejewskiego nazywa się "Mleko" i sprzedawana jest od 15 listopada. Cena od 500 do 1500 złotych, w zależności od liczby widzów (im więcej, tym drożej). Wykupiono dotychczas 11 pokazów - 9 w mieszkaniach i 2 w biurach. Relacje pierwszych widzów każą sądzić, że "Mleko" ma tyle wspólnego z teatrem, co wizyta ochroniarza, który zjawia się zamiast wynajętej panienki i jeszcze zarzuca klientowi, że chce się łajdaczyć. Skoro jednak Betlejewski porównuje swoje usługi teatralne do zamawiania prostytutki, to trzeba powiedzieć, że ta ostatnia w przeciwieństwie do wynajętej grupy aktorów TR za pieniądze robi dokładnie to, czego od niej oczekują. I tym się różni profesjonalizm od pseudoartystycznej prowokacji, która pod pozorem nowoczesnego teatru robi z ludzi balona za ich własne pieniądze.
Na zdjęciu: scena z próby "Mleka".
