Artykuły

V Festiwal Teatrów Dramatycz­nych 1968 r. rozpoczęła inscenizacja komedii A. S. Gribojedowa - "Mądremu biada", w reżyserii L. Rene transmitowana ze sceny Te­atru Dramatycznego w Warszawie.

Ranek. Osiągnięta kilkoma zale­dwie sprzętami atmosfera salonu w domu carskiego urzędnika, w nim rozgrywająca się scena poże­gnania kochanków, przerwana nie­spodziewanym zjawieniem się ojca dziewczyny, awantura, zmylenie czujności ojca. Takie wprowadzenie było zapowie­dzią komedii typowej dla Fredry czy Moliera. Lecz zarówno ci których ten fakt o mało nie skłonił do wy­łączenia telewizorów, jak również miłośnicy komedii molierowskiej, odczuli zdziwienie, gdy tak banalnie rozpoczynająca się sztuka przerodziła się w trzymającą w napię­ciu zarówno jednych, jak i drugich, demaskatorską, odważną krytyką środowiska mieszczańsko-arystokratycznego Moskwy z epoki współ­czesnej autorowi.

Akcja była dla Gribojedowa tylko pretekstem do ukazania galerii nie postaci, lecz typów, których usposobienia i charaktery były wypadkowymi usposobień i charakterów sobą reprezentowa­nych grup.

A więc Famusow (Bartosik) - wyższy urzędnik carski, uosobienie karierowiczostwa i służalczości, które to cechy podniósł do rangi obowiązku patriotycznego; jego se­kretarz. Mołczalin (Damięcki), któ­ry wspinał się po drabinie urzędniczej depcząc uczucia i honor in­nych; oficer carski, Skałozubow, zapatrzony w wyimaginowaną gwiazdę własnej wielkości, oraz wielu innych. Bal u Famusowa posłużył autoro­wi do napiętnowania innych wad i przywar współczesnego mu społe­czeństwa: lizusostwa, donosicielstwa, hołdowania cudzoziemszczyźnie, wrogości dla oświaty, pogardy dla tych, którzy odważyli się przy­jąć inne poglądy. Na tym tle wyraziciel poglądów Gribojedowa - młody szlachcic, Czacki. Zgodnie z ówczesna modą Czacki dużo podróżował lecz przywoził z podróży nie modne stroje i zachodnie obyczaje, ale zdobycze myśli społecznej, postę­powe poglądy i wzór innego, lep­szego życia, z którym się spotkał za granicą. Wracając do kraju, chciał zmienić obyczaje swych ro­daków, wyciągając na światło dzienne ich wszystkie przywary. Był sam, a w przekonaniu swego środowiska był niczym, bo nie zależało mu na zrobieniu kariery ko­sztem własnych przekonań, więc walka, którą toczył, nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Został pokonany przez tę sforę nie myślących i nie czujących zarozumialców, którzy z radością przyjęli i roz­przestrzenili pogłoskę, jakoby po­stradał zmysły, bo tym sposobem mogli nałożyć mu umowny kaftan bezpieczeństwa, a więc wyelimino­wać ze społeczeństwa. Sztuka kończy się pesymistycznie, bo Czacki opuszcza miasto rezy­gnując z walki, lecz akcentem op­tymistycznym jest to,że nie rezy­gnuje ze swych ideałów.

Czacki, w kreacji Zbigniewa Za­pasiewicza, jest dynamitem kru­szącym ludzka obojętność na pro­blemy społeczne; jego wypowiedzi, czasem nieco sztuczne (lecz typo­we dla ówczesnej konwencji lite­rackiej), zmuszają do zastanowie­nia: jacy jesteśmy my, czy próbu­jemy chociaż walczyć z tym, co razi nas w naszym otoczeniu, czy nie za często przymykamy oczy na podłości współczesnego świata w obawie przed trudnością zyskania awansu lub zrażeniem do siebie bliskich? Każde środowisko, w każdej sze­rokości geograficznej i każdym okresie historycznym ma swoje przywary, groźne lub błahe, i zaw­sze powinno się z nimi walczyć, dla­tego sztuka Gribojedowa jest ak­tualna. Miarą wartości każdego utworu jest wpływ, jaki wywiera na swe­go odbiorcę, a więc - czy zmienia, i w jaki sposób. Jego tryb myślenia czy działania. Wartość sztuki Gri­bojedowa tkwi w potwierdzeniu znanej, lecz często zapominanej prawdy życiowej, że jedynym spo­sobem zlikwidowania zła jest i al­ka z nim, oraz, że cel osiągnąć można tylko na drodze zjednocze­nia wysiłków wielu jednostek, a nie samotnie.