Artykuły

DEPESZA była lapidarna: "Krowa się rusza". Po czym następował podpis. Urzędniczka na poczcie, zainteresowana niecodzien­nym telegramem, spojrzała na od­dawcę, którym okazała się pani nie wyglądająca raczej na właści­cielkę krowy. Niemniej jednak owa urzędniczka w okienku - ja­ko osoba wyjątkowo grzeczna - zapytała ze współczuciem;

- To z bydlęciem takie kło­poty?..

Oj, były z bydlęciem kłopoty! Zanim Janina Skowrońska-Feldmanowa ożywiła swoją poczciwą krowinę, upłynęło sporo czasu i do­konać należało nie lada zabiegów.

Ale przejdźmy do wyjaśnień, bo rzecz zaczyna wyglądać jak w tej piosence "był sobie król...". Król, którego zjadł - jak wia­domo - pies, był z cukru, krowa Janiny Skowrońskiej - z grubego kartonu.

WAŻY 4 KILOGRAMY

PRZED nami ekran, albo coś w tym rodzaju. Czarne sylwetki aktorów, którymi są ludzie i zwierzęta. Sylwetki poruszają się, mó­wią, śpiewają. Na ekranie coś się dzieje. Słowem: cały teatr.

Teatr prymitywny równocześnie i doskonały w formie. Rozwesela­jący chwilami - i urzekający pięknem. Prosty i dziwny.

Dziwny. Bo niby trochę film (dwuwymiarowość, ekran), a tro­chę teatr. Dla dzieci i dla star­szych. Inny, niż żywy teatr, inny niż teatr kukiełek.

Cała ta "scena" i wszyscy "ak­torzy" mieszczą się w pudle o wadze 4 kilogramów Pudło to może podnieść nawet małe dziecko. Wy­konano już około 600 takich tea­trzyków, sprzedając je świetlicom, przedszkolom, szkołom, a nawet sklepom z zabawkami. Koszt kom­pletu - 750 zł

Pionierką i konstruktorką tea­trzyku cieni jest właśnie Janina Skowrońska-Feldmanowa, autorka depeszy "krowa się rusza", na którą to depeszę z niecierpliwością oczekiwał jej brat, asystujący sio­strze przez czas pewien przy wie­lu nieudanych próbach.

A sprawa nie była wcale pro­sta. Chodziło o to, aby mechanizm poruszający łbem, ogonem i nogami krowy, działał bezbłędnie, by papierowe zwierzę miało płyn­ne ruchy.

Oto jeden tylko przykład pracy nad teatrem cieni. Przykładów ta­kich trudności które trzeba było nieraz tygodniami pokonywać, można by wyliczyć znacznie więcej. Innym problemem - rozwiąza­nym już także - stało się uru­chomienie masowej produkcji tea­trzyków. Jeszcze innym - teksty, a właściwie ich brak.

...I MA 2000 LAT

MOŻE 2000, a może i więcej. Chyba więcej, bo już staro-chińska encyklopedia z I wieku naszej ery mówi o teatrze cieni w pełnym rozkwicie.

Teatr cieni stanowił w Chinach ulu­bioną rozrywkę, jednym ze źródeł je­go rozwoju były... papierowe szyby w oknach. Szyby, jakby stworzone dla cieni. W Chinach powstały całe miasta, których mieszkańcy trudnili się produkcją figurynek do teatrów cieni. Chiński teatr cieni rozwijał się zarówno w wiejskich chatach i na jarmarkach, jak i w pałacach możnych. Istniały całe dyna­stie ,,cieniarzy", przekazujących sobie z pokolenia na pokolenie scenariusze, dekoracje, kolorowe, pergaminowe lalki, instrumenty muzyczne i tajemnice obsługi. Repertuar chińskiego teatru cieni obejmował różne gatunki - od mitologii i legendy po komedie muzyczne, aktualności, rewie mody i in.

Po umocnieniu swej pozycji na Da­lekim Wschodzie, teatr cieni przewędrował przez całą Azję, Turcję, Afrykę - do Włoch i wreszcie do Francji. Na dworze Ludwika XIV powstał pierwszy artystyczny teatr cieni. Jednym z miłośników tego teatru stał się następnie Goethe. W XIX wieku teatrzyk cieni za­wędrował do pokoi dziecięcych, by pozostać tam właściwie do dziś.

NARODZINY

KIEDY w br w okresie noworocznym grupa młodzieżowa Liceum Muzycznego w Krakowie wystąpiła z pierwszym publicznym przedstawieniem teatru cieni ze sztuką J. Skowrońskiej- Feldmanowej p.t.: "O Marysi, która zwierzęta kochała" w reżyserii autorki Zofii Weberowej - był to właściwie moment narodzin nowego gatunku sztuki teatralnej w naszym kraju.

Chociaż obecny stan tego teatru jest jeszcze daleki od najskromniej nawet pojętej doskonałości, chociaż środki techniczne, którymi operuje, są nie­skomplikowane, chociaż odczuwa się brak materiałów tekstowych i chociaż teatr cieni ogranicza się teraz zasadni­czo do formy zabawy dla dzieci - te­atr cieni może objąć repertuar poważ­ny - nawet Słowackiego czy Szekspira - i stać się rzetelną rozrywką dla starszych. Ale oczywiście warunkiem tego jest powołacie dużej sceny artystycznego teatru cieni, a nasennie - odpo­wiednia adaptacja tekstów.

ZACZĘŁO SIĘ W 1948 R.

TWÓRCZYNI polskiego teatru cieni zainteresowała się nim dość późno, bo dopiero w roku 1948 podczas swej podróży po Szwajcarii. Otóż Janina Skowrońska-Feldmanowa dowiedziała się, że chłopi szwajcarscy rozwieszają w okresie świąt Bożego Narodze­nia płótno w drzwiach; z jednej strony usadawiają się tam widzo­wie, z drugiej zaś stają aktorzy.

Tak zrodziła się idea. Potem okazało się, że teatr cieni istnieje w Związku Radzieckim (w Mo­skwie - państwowy teatr, teatry w niektórych pałacach pionierów, Obrazcow łączący niekiedy kukiełki z cieniami, w Niemczech, we Francji i w innych krajach. Oka­zało się też, że istnieje cała bogata literatura naukowa na ten temat.

W 1949 r. literatka Janina Sko­wrońska - Feldmanowa otrzymała subwencję z Ministerstwa Kultury i Sztuki na eksperymentowanie. I już w 1950 roku Ministerstwo Oświaty zatwierdziło model teatru i lalek do użytku szkół i przed­szkoli, obecnie Min. Kultury i Sztuki wprowadza go do świetlic wiejskich, CRZZ - do świetlic ro­botniczych.

W sierpniu br. zorganizowano pierwszy wędrowny teatr cieni w Polsce przy Wojewódzkim Domu Kultury Związków Zawodowych w Krakowie. Objechał on letnie ko­lonie dziecięce na Podhalu, dając 27 przedstawień i spotykając się wszędzie z gorącym przyjęciem..

Polski teatr cieni stał się fak­tem.

Teatr cieni - synteza kina i teatru i przygotowanie do nich - może i powinien zyskać sobie trwałe prawo obywatelstwa w naszym kraju. Musimy mu w tym pomóc. Niech literaci zainteresują się pisaniem tekstów do teatru cieni. Zdajmy sobie sprawę z zakresu oddziaływania teatru cieni, z jego piękna, bogatych perspektyw i możliwości. Oby nasz teatr cieni miał coraz mniej cieni, a coraz więcej bla­sków!