Artykuły

"Jaś Szpak" - sztuka B. Sudaruszkina, której premierę oglądaliśmy ostatnio w P.T.L., to w formę bajki ujęty stary konflikt biednego z bogatym.

Rozwiązania tego konfliktu fantazja ludu szukała często, w interwencji dobrych lub złych duchów. Biedny go­spodarz Szpak (E. Derengowski) i jego syn Jaś (J. Korzeniowski) przez chci­wość sąsiada Gdyka (W. Piwański) zostają wplątani w historię wynikłą z żartu i procesu o koguta, który miał nieść złote jajka. Przekupny sędzia (B. Wieczorek) wydaje wyrok dla bo­gacza przychylny. Mocą wyroku stary Szpak zostaje oddany w niewolę Gdy­ka, który zabiera również cały jego majątek. Sędzia jest jednak "sprawiedliwy": Jeśli Jasiek znajdzie koguta lub kurę niosącą złote jajka - będzie mógł wykupić ojca.

Jasiek zdobywa taką kurę za po­średnictwem Leśnego Duszka (Derengowskiego) od Baby - Jagi (W. No­wicka). Co więcej - dostaje dwa cza­rodziejskie woreczki zawierające "ki­je- samobije" i samonakrywający się stoliczek. Przy pomocy tych baśnio­wych rekwizytów wszystko się dobrze kończy, chciwa para bogaczy, Gdyk ma równie "uroczą" żonę (Janiak), ) oraz przekupny sędzia i jego sekre­tarz (Korzeniowski) ponoszą zasłużo­ną karę,

Tyle o treści tej ciekawej i dramatycznie zwartej bajki, Szkoda tylko, że tłumacz podał nam ją zbyt współczesnym językiem. Nieporozumieniem również jest opracowanie scenograficzne (H. Ryla). Tak lalki jak i dekoracje są zdecydowanie brzydkie, przy tym dekoracje są nawet dla do­rosłego widza niezrozumiałe. Na plus ich można jedną tylko rzecz zapisać, niewidoczną, ale nie­zmiernie ważną - są one bar­dzo łatwe do zmiany.

Lalka jako przedmiot martwy ma zawsze ten sam wyraz. Scenograf musi więc zamknąć w jej twarzy syntezę charakteru po­staci.

H. Ryl poradził sobie w oma­wianej sztuce sposobem skrajnie "sztampowym" - lalki pozytywne są ładne, lalki osób "złych", zdecydowanie brzydkie.

Można mieć do opracowania scenograficznego jeszcze jedno i to bardzo zasadnicze zastrzeżenie - zarówno lalki jak i dekoracje nie mają jakiegoś wspólnego stylu są całkowicie pozbawione charakteru epoki.

Wolno autorowi nie umieścić akcji sztuki w jakimś określo­nym miejscu i czasie, ale przy­gotowując sztukę winien to za niego zrobić plastyk, zwłaszcza że treść bajki, typowa i dla na­szych feudalnych czasów, pozwalała nadać jej regionalną opra­wę scenograficzną. Sztuka przy takim rozwiązaniu plastycznym byłaby bardziej zrozumiała. Trzeba tu jednak wyjaśnić, że lalki i dekoracje zostały wypożyczone przez gdański teatr z Teatru La­lek w Łodzi, gdzie sztuka ta grana była w ubiegłym roku.

Gdańska premiera "Jasia - Szpaka" była aktorskim debiu­tem drugiego zespołu naszego lalkowego teatru. Zespołu, który dopiero dwa miesiące temu wszedł za tajemnicze kulisy lal­kowego teatru. Debiut to zresz­tą podwójny, bo i Jan Bołgaty, znany nam dotychczas jako zdolny aktor, zadebiutował tym razem w roli reżysera.

- I jakże im się udało? - zapyta zaciekawiony czytelnik.

Otóż nad podziw dobrze. Moż­na jeszcze tu i ówdzie znaleźć błędy i niedociągnięcia natury technicznej. Gdyk np. trochę nie­poradnie manipuluje rękami, ma jakieś nieskoordynowane ruchy, podobnie jak Wędrowiec, grany przez tegoż aktora (W. Piwań­ski). Brak jeszcze lalkom tej płynności, jaką daje większa rutyna, ale jest obok tego osiągnięcie przerastające te drobne braki. Młodzi adepci lalkowej sceny pokazali ogólnie biorąc, że są naprawdę aktorami i dali zupełnie dobre widowisko. Warto było zaglądnąć za kulisy podscenia, by zobaczyć z jakim dramatycznym zacięciem grali swe role Nowic­ka, Derengowski, Korzeniow­ski i inni.

Wielka to ich zasługa, ale jednocześnie dowód olbrzymiej pracy reżysera i kierownictwa arty­stycznego. Dzięki dobrej reżyse­rii akcja sztuki była żywa i cią­gła, sytuacje logiczne i zrozumiałe. Miałbym może tylko pewne zastrzeżenia do zbytniego szafo­wania ruchem w scenach o większym napięciu dramatycznym - przesadna gestykulacja i bieganina, to zbyt tanie efekty dla dobrego teatru.