Artykuły

"Traktat o wykradaniu owoców" Mariana Pankowskiego w reż. Roberta Jarosza z Teatru Lalek Guliwer w Warszawie na XXI Biennale Sztuki dla Dziecka w Poznaniu. Pisze Barbara Kowalewska w Gazecie Wyborczej - Poznań.

Traktaty to poważnie brzmiąca sprawa. Ale... o wykradaniu owoców? Można naukowo podejść do owego czynu zabronionego? Rozłożyć na czynniki pierwsze? Otóż można!

Marian Pankowski - nieżyjący już polski prozaik, poeta, krytyk literacki i tłumacz - popełnił taki tekst w tomie prozy poetyckiej "Smagła swoboda" (1955, nagroda paryskiej "Kultury"). Dowiadujemy się z traktatu, co to jest sad, co rośnie w sadzie, kim jest sadownik, jak i kiedy iść kraść jabłka i... co potem. Profesor Przemysław Czapliński nazywa pisanie Mariana Pankowskiego "uwodzeniem". Nic dziwnego, bo prozaik posługuje się językiem żywiołowym, nieokiełznanym, soczystym, pozwalającym widzieć, słyszeć, wąchać i smakować świat.

Jak smakują słowa?

Równie nieokiełznany i pełen niepowstrzymanej żywotności był aktorsko-muzyczny performance Teatru Lalek Guliwer z Warszawy. Nawiązujący do podwórkowych zabaw dziecięcych (kalambury, szarfy, gumy), wychodził daleko poza tę warstwę. Tekst Pankowskiego wybrzmiewał spokojnie, czytany ze skryptu i niemal "ćwiczony" jak na próbie, co dawało efekt "smakowania" słów niczym owocu. Aktorki teatru nie tyle grały, co "zanurzyły się w sadzie" - zmysłowość przekazu była bardzo silna, ze "sceny" (którą stanowiła cała sala z widownią) biła niewiarygodna energia. Owa zmysłowa żywiołowość pozwalała przejść z aktorkami "odległość dzielącą pierwszy dreszcz pragnienia od gestu spełniającego" (Marian Pankowski).

Improwizacja na słuch

Ważną rolę grała w projekcie oprawa dźwiękowo-muzyczna. Starannie zostały dobrane elementy brzmieniowe, czy to w formie coverów piosenek, czy akompaniamentu do tekstu Pankowskiego, czy wreszcie - dźwiękowych zestawów ilustracyjnych. Wszystkie te formy istnienia muzyki były również poddane zasadzie improwizacji: piosenki wybierane są alternatywnie do różnych spektakli, dźwiękonaśladowcze działania podlegają również przypadkowi. Autor opracowania muzycznego przyznał, że przygotowania w projekcie przebiegały dwutorowo: czasem to on coś proponował, czasem pomysły wychodziły od aktorów. Projekt jest bowiem wymianą między wykonawcami i wymaga uważnej komunikacji, choć wydaje się beztroską zabawą. A może właśnie wspólna zabawa potrzebuje słuchania się nawzajem?

Podwójne uwodzenie

Widzowie zostali również zaproszeni do sadu. Starsi - mogli wspominać czasy, kiedy kradło się jabłka, ale też odczytywać erotyczne podteksty owego "przekradania się do sadu", dzieci - bawiły się uczestniczeniem w performatywnych niespodziankach. Historia przeznaczona jest bowiem w zamyśle dla dzieci i rodziców - spektakl ma "uwodzić" pokoleniowo.

Pomysł wydaje się trafny. Realizacja sceniczna tekstu, mimo że silnie erotyczna, nie przekracza granic dobrego smaku i mieści w sobie "podwójność" światów: niewinnego, dziecięcego, spragnionego słodkich owoców i świata dorosłej inicjacji. Twórcy nie ulegli pokusie wulgaryzowania, przekazali "dreszcz pragnienia" w sposób intensywny, a jednocześnie subtelny, choć z satyrycznym akcentem. W tym, jak się wydaje, pozostali wierni stylowi "Smagłej swobody".

Głuchy telefon do raju

Wzruszające było "otwarte" zakończenie. Aktorki podchodziły do widzów i zapraszały do "głuchego telefonu" przez długie tuby przykładane do ucha. Po jakimś czasie tub było coraz więcej i rozmowy zaczęły wędrować pomiędzy widzami po całej sali. Rzecz się odbywała szeptem, przy subtelnym akompaniamencie kalimby (mały instrument z metalowymi języczkami pochodzenia afrykańskiego) słychać było szmery rozmów, przyciszone śmiechy, tuby były przekazywane dalej, krzyżowały się między sobą. Chwila magiczna "powrotu do Edenu" - dziecięctwa, niewinności, kontaktu z innymi poprzez zabawę.

***

Teatr Lalek Guliwer

Robert Jarosz - reżyseria, Adam Świtała - muzyka

Wykonawcy: Elżbieta Pejko, Honorata Zajączkowska, Anna Przygoda