Artykuły

Teatr starofrancuski zagościł w sali Powszechnego, gdzie oglądamy "Mistrza Piotra Pathelin" - farsę francuską nieznanego autora z XV w. oraz "Grzegorza Dyndałę" - 3 aktową komedię Moliera. Wspólną cechą obu utworów jest humor, silne zabarwienie socjalne i brak poczucia etyki u bohaterów. Nie świadczy to o jakimś wybitnym upadku moralności w danej epoce czy we Francji. Kanalie są przecież we wszystkich krajach i epokach.

Nie można więc zarzucać owemu "bezimiennemu Gallowi", że z galickim humorem ku uciesze gawiedzi u schyłku średniowiecza wziął z życia i wypchnął na scenę postać chytrego palestranta, mistrza Pathelin i innych łotrzyków czy oszustów - po to tylko, żeby rozśmieszyć dowoli, a nie we wzniosłym celu umoralnienia społeczeństwa. W ciągu pięciu wieków "Mistrz Pathelin" ulegał różnym przeróbkom w myśl konwencjonalnych wymagań teatralnych rozmaitych epok, ale Adam Polewka spolszczył go według pierwotnego tekstu.

Dosłownie "spolszczył", bo przeniósł go nad Wisłę, do Krakowa (co podkreśla dekoracja Z. Strzeleckiego),, a przede wszystkim w usta górala pasącego kierdele owiec włożył gwarę podhalańską. Nie przynosi to żadnej szkody całości krotochwili, bo temat jest ogólnoludzki i wieczysty. Satyra godzi w sądownictwo, bicz losu podwójnie bije kupca - oszusta i wyzyskiwacza, figurę mało popularną u gawiedzi wszystkich czasów, a podwójne zwycięstwo odnosi pozornie głupawy pastuch, który nie tylko bezkarnie okradał swego pana, ale nawet przechytrzył mistrza Pathelina, wyrafinowanego intryganta i kanalię. To zwycięstwo pastucha najwięcej uciechy dawało gawiedzi, dla której pisał nieznany autor.

Reżyser J. Merunowicz nadał krotochwili formę zbliżoną do ulicznego teatru średniowiecznego. Formę tę najbardziej uzewnętrznia prolog (wypowiedziany przez W. Pilarskiego), prezentacja wykonawców (B. Rachwal6ka, K. Dejmek, J. Kłosiński, L. Ordon i B Baer), archaizowany, jędrny wiersz tekstu, synteza dekoracyjna i rozplanowanie wielomiejscowej akcji na jednej scenie. Muzykę na motywach epoki opracował W. Raczkowski. Wśród dobrych wykonawców wyróżniają się: Dejmek jako mistrz Pathelin, Kłosiński jako kupiec i wyborny w mowie, ruchu i wyrazie Baer jako góral.

Intryga "Grzegorza Dyndały czyli męża pognębionego" opiera się na nieśmiertelnym trójkącie małżeńskim, ale ma tło wybitnie społeczne: mezalians dla pieniędzy. Zubożała arystokratka Angelika wyszła za prostaka, starego dorobkiewicza, Grzegorza Dyndałę. Oczywiście Angelika nie kocha ani nie szanuje Grzegorza i prowadzi się źle. Obcemu szlachcicowi wierzy na słowo, a od Dyndały żąda się dowodów, które niezdarze wymykają się z ręki. Wskutek tego Dyndała ponosi trzykrotnie klęski i upokorzenia. Uważamy go za głupiego snoba, ale też i za nieszczęśnika tak omotanego splotem okoliczności, że nie może dochodzić słusznych swoich I praw. Okoliczności te - to niesprawiedliwy, jednostronnie ukształtowany ustrój społeczny, który po szelmowsku wykorzystują kochankowie.

Spolszczanie nazwisk w tej komedii nie miało celu, bo nic polskiego nie mają ani sylwetki ani styl zalotów kochanka Należało zostawić nazwiska francuskie, które mogłyby nabrać znaczenia symbolu (jak Tartuffe, Harpagon itd.), ewentualnie można było zmieniać nazwiska, aby miały polski temat, ale francuską formę (np. Gapichon).

Podobnie drobne jedynie usterki ma wnikliwa reżyseria Danuty Pietraszkiewiczowej. W wykonaniu Stanisława Łapińskiego postać tytułowa jest kreacją wykończoną logicznie i tak plastycznie, że zbiera brawa przy i otwartej kurtynie. Na wysokości zadania stoi cały zespół: Halina Billing jako przewrotna Angelika, J. Macherska - jej matka, D. Mancewiczówna - pokojówka, Janusz Warmiński - I przekonywujący dworny amant, K. Pągowski - baron francuski (niepotrzebnie mazurzy), A. Kwiatkowski - typowy molierowski sługa i w epizodzie H. Abbe.

Tło epoki uzupełniają dekoracje i kostiumy Z. Strzeleckiego.