Artykuły

"Katastrofa powodzenia" w naszych teatrach ma przyczyny pozarepertuarowe, jest wynikiem odpływu kryzysu. Wystarczyła lekka poprawa koniunktury, żeby na widowniach zabrakło miejsc dla widzów. Świadczy to o wielkich złożach teatrofilstwa w naszych masach społecznych. Zamiłowanie do teatru przetrwało kryzys i przy pierwszej okazji wydobyło się znowu na jaw, łakome jak dawniej, i - co jeszcze ważniejsze - nie spaczone tle destrukcyjnym wpływem kryzysu.

Zjawisko powodzenia teatrów powinno być wyzyskane na rzecz autentycznej literatury dramatycznej. Przez kilka lat przymykaliśmy oczy na politykę repertuarową, godząc się, by na scenach, przeznaczonych z natury dla wielkiego repertuaru, panoszyły się melodramaty i operetki. Była ło koncesja na okres "przetrzymania", zło konieczne, podyktowane względami taktycznymi. Dziś powinna się rozpocząć rewindykacja naszych wielkich scen dla prawdziwej twórczości dramatycznej.

Oczywiście, proces ten musi być przeprowadzony ostrożnie z należytym wyczuciem dyspozycji społecznych. Na scenach powinny się zjawić najpierw widowiska o charakterze, powiedzmy, przejściowym, liczące się z rez akcją mas, ale kierujące ją ku właściwym zadaniom teatru. Przeróbka "Małej Dorrit" Dickensa przygotowana była w Teatrze Polskim jeszcze pod kątem widzenia kryzysowej walki o widza. Nie znaczy to jednak, iżby nie mogła być zaliczona do wspomnianych widowisk o charakterze przejściowym. Przeważa w niej wprawdzie element melodramatyczny, niezadawalający jest jej poziom literacki, owa nieuchronna bodaj wtórność i drugorzędność utworu, przeniesionego z jednego rodzaju literackiego w drugi.

Ale bądź co bądź jest to utwór o paranteli literackiej i jeśli nie toruje jeszcze drogi twórczości dramatycznej, w każdym razie nie staje jej wpoprzek. Co może jedynie budzić wątpliwości, to... "katastrofa powodzenia", jakiej ulegnie przedstawienie "Małej Dorrit". Znaw cy przewidują, że widowisko Schöntana przetrwa na scenie Teatru Polskiego kwartał. Wynika stąd, że "Mała Dorrit" grana będzie prawie do końca sezonu i za blokuje dostęp do sceny wielu innym utworom, przewidywanym w repertuarze Teatru Polskiego na rok bieżący.

Czy i w jakim stopniu przeróbka Schöntana realizuje świat Dickensa, na ile wiernie odtwarza fabułę powieści kopiuje jej bohaterów, wydaje mi się rzeczą drugorzędną.

Jest to w każdym razie kryterium nie najważniejsze. Lojalność przemocy wobec utworów takich, jak powieści Dickensa, nie nadających się z natury rzeczy do wersji scenicznych, będzie już dostateczna jeśli stwarza właściwą atmosferę i nie rozmija się z zasadniczym założeniem utworu. Tę zaletę można przeróbcie Schöntana przyznać. A sam spektakl? Głównym nieporozu mieniem jest powierzenie roli starego Dorrita p. Maszyńskiemu. Wyborny ten artysta mógłby stworzyć niejedną doskonałą figurę dickensowską, ale najmniej bodaj powołany jest do roli Dorrita, wy magającej aktora o przyrodzonym cieple dobrodusznej sylwetce i naturalnej pozie godności.

P. Maszyński nie próbował nawet iść po tej linii i zadowalał się przesadną niekiedy szarżą, rozmijając się z tekstem swej roli i popadając w konflikt z oceną innych postaci sztuki. Trudno orzec, czy to reżyser p. Wierciński powziął taką koncepcję Dorrita, czy też, widząc, że nie przezwycięży skłonności artysty, puścił p. Maszyńskiego samopas.

W każdym razie rola, która w wykonaniu ś. p. Frenkla mogłaby wejść do historii sztuki aktorskiej, została zmarnowana. Małą Dorrit gra p. Barszczewska słodko, przymilnie i wzruszająco, wydaje się jednak, że obróbka artystyczna roli mogłaby być bardziej finezyjna, gdyby artystka urok swych "warunków" poparła dojrzałą analizą postaci. Do najlepiej wykonanych ról należy Clennam p. Kreczmara, Burnish p. Chmielewskiego, Lady Sparkler p. Grabowskiej Fanny p. Wilczówny.