Artykuły

"Teczki" Teatru Ósmego Dnia na X Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Maski w Poznaniu. Pisze Marta Kaźmierska w Gazecie Wyborczej.

"Teczki", długo oczekiwany spektakl Teatru Ósmego Dnia, nie wskazuje palcem winnych. Budzi śmiech. Jego twórcy konfrontują własną historię z jej skrzywionym obrazem, który wyłania się z esbeckich teczek.

- To temat do refleksji albo punkt wyjścia do stworzenia spektaklu - wyjaśniała na spotkaniu po niedzielnym czytaniu "Teczek" aktorka Teatru Ósmego Dnia Ewa Wójciak. - Trudno na podstawie zdekompletowanych papierów oskarżać kogokolwiek. No bo kogo: smutnego pana TW, w którego raportach pobrzmiewa bezsilność w obliczu kompletnie obcej mu idei wolności? - pytała.

"Teczki" to próba spojrzenia na własną przeszłość przez pryzmat dokumentów gromadzonych latami w aktach SB. Ich treść wywołuje na widowni gromki śmiech. Ale w miarę trwania prawie dwugodzinnego spotkania, ten śmiech ustępuje miejsca zażenowaniu. Narasta zmęczenie urzędowym bełkotem, który przez dekady stanowił o czyimś być albo nie być.

Na scenie czwórka aktorów: Ewa Wójciak, Adam Borowski, Tadeusz Janiszewski i Marcin Kęszycki. Wójciak, kryptonim "Nana". Kęszycki, kryptonim "Herkules". Cztery pulpity, na nich cztery lampki oświetlają stosy dokumentów. Lista pseudonimów tajnych współpracowników, którzy donosili, jest długa: "Generał", "J-17", "Mietek", "Szkot", "Washington Irwing", "Prezes", "Zbrzozło", "Francus", "Komar", "Biolog", "Detal", "As", "Behapowiec", "Pająk". Było ich więcej. Wiadomo, kim byli. I z tej wiedzy można by zrobić użytek. Tylko po co? Z zemsty za przeszukane biurka i zarekwirowane książki, z żalu po niewykorzystanych zawodowych szansach?

Aktorzy "Ósemek" czytają na głos fragmenty tajnych raportów ze spotkań, na których jeszcze jako studenci dyskutowali o literaturze, o filozofii, o teatrze. Jeden z tajnych współpracowników zanotował rozżalony, że spotkania przeradzały się często w "libacje o charakterze spontanicznym, a przez to trudne do przewidzenia". Młodzi artyści dyskutowali o Dostojewskim i Sołżenicynie, których cytują na scenie także w spektaklu "Teczki". Podobnie jak fragmenty własnych listów z tamtych czasów (Ewa do Tadeusza) albo fragmenty dawnych spektakli: "Musimy poprzestać na tym, co tutaj nazwano rajem na ziemi...?", "Przecena dla wszystkich" i "Ach, jakże godnie żyliśmy". To ich punkt widzenia.

Raporty bezpieki skupiają się na szczegółach: od humorów inwigilowanych i przejawów ich obojętności lub wrogości względem funkcjonariuszy MO, słownictwa, po miejsca spotkania, np. "krzyżówka" albo "wolne powietrze". Na scenie wraca proces, który wytoczono aktorom Teatru Ósmego Dnia w Warszawie w 1978 roku. Sprawę jazdy tramwajem bez biletu i szarpaniny z kontrolerami rozdmuchano do rangi politycznego przestępstwa. Na procesie jako obserwatorzy pojawili się przedstawiciele Komitetu Obrony Robotników. - Publiczność przyszła w takiej ilości, że siedziała na ławie oskarżonych - cytują aktorzy świadectwa sprzed lat.

Otwarty projekt - jak mówią o "Teczkach" sami artyści - zakończył w niedzielę X Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Maski". To było mocne uderzenie na finał jubileuszowej edycji imprezy, w tym roku po raz pierwszy dookreślonej tematycznie, skupionej wokół problemów polityczno-społecznych w Polsce i na świecie, tych dzisiejszych, ale również tych mających głębokie historyczne korzenie.

Festiwal rozpoczął się spektaklem "CHERNOBYL TM" opowiadającym o skutkach katastrofy jądrowej w Czarnobylu. Pracę nad nim poprzedziła podróż międzynarodowej ekipy aktorów do najbardziej skażonych miejsc na Ukrainie i Białorusi. Film z wyprawy wykorzystano w spektaklu, podobnie jak fragmenty dokumentów kręconych podczas katastrofy, a także teksty rozkazów i instrukcji sprzed dwóch dekad. Powstał obraz chwilami skoczny, a nawet zabawny, ale na pewno wyprany z sentymentów.