Artykuły

Co poeta Józef Czechowicz, piewca Lublina, ma wspólnego z aktorką Ireną Kwiatkowską [na zdjęciu], która do historii przeszła rolą kobiety pracującej w serialu "Czterdziestolatek"?

Chociaż wydaje się to nieprawdopodobne, taki związek odkrył Tomasz Pietrasiewicz, dyrektor ośrodka w Bramie Grodzkiej, który od kilku lat fascynuje się postacią i twórczością Józefa Czechowicza oraz życiem intelektualnym Lublina czasów międzywojnia. Rzecz przypomina istną Intrygę Nieskończoności. Pietrasiewicz zadał sobie proste pytanie umykające powszechnej uwadze: kiedy Czechowiczowski "Poemat o mieście Lublinie", ten sztandarowy poetycki hymn o Lublinie, po raz pierwszy trafił do publiczności? A ponieważ "Poemat" ma charakter poetyckiego słuchowiska radiowego, chodziło więc o to, kiedy miał radiową premierę. A wiadomo było tylko tyle, iż "Poemat" powstał w 1934 roku, bo tak poeta sam napisał na rękopisie, oraz że w wersji drukowanej ukazał się dopiero w 1964 roku.

Przeglądając systematycznie prasę międzywojenną, Tomasz Pietrasiewicz odnalazł w "Ekspresie Lubelskim" z 7 i 9 lipca 1937 roku dwie notki, które wszystko wyjaśniły. W wydaniu z 9 lipca na str. 4 jest notka "Kącik radiowy: Wiersz o Lublinie przez radio". Czytamy w niej: "Letnie "kwadranse poezji" poświęciło radio ziemi ojczystej. Jeden z nich nosi tytuł "Lublin". Zostanie on nadany dn. 9.VII. o godz. 21.45. Jest to audycja tym ciekawsza, że przyniesie słuchaczom utwór doskonałego poety, zupełnie publiczności nieznany. Jest to poemat Józefa Czechowicza napisany specjalnie dla Polskiego Radia. Opracowanie muzyczne Romana Palestra. Recytować będą Irena Kwiatkowska i Antoni Bohdziewicz". A więc było to równo 70 lat temu!

- Na pewno tak było - odkrycie Tomasza Pietrasiewicza potwierdza prof. Tadeusz Kłak, który w materii czechowiczowskiej jest autorytetem absolutnym. - Wprawdzie nie znam tych notek z "Ekspresu", ale wiedziałem z innego, warszawskiego źródła, że "Poemat" był czytany przed wojną w Polskim Radiu.

Tym samym wiemy, co mają wspólnego poeta Józef Czechowicz i aktorka Irena Kwiatkowska. "Poemat" złączył w 1937 roku niezwykłe osoby. Czytający wraz z Kwiatkowska jego strofy, Antoni Bohdziewicz (1906-1970) był wybitnym reżyserem, w 1956 roku jego "Zemsta" była jednym z pierwszych polskich filmów kolorowych (nakręcił też m.in. "Kalosze szczęścia" w 1958 roku i "Wilczy bilet" w roku 1964. Przed wojną pracował w radiu wileńskim, potem warszawskim, w czasie wojny prowadził konspiracyjne kursy filmowe. Natomiast autor muzyki Roman Palester (1907-1989) to wybitny kompozytor, zapomniany z powodu komunistycznych represji i wciąż bez należytego miejsca w polskiej kulturze. W latach 30., a więc kiedy Czechowicz przygotował "Poemat", Palester komponował nie tylko muzykę poważną, ale również dla filmu, teatru i właśnie dla radia. Współpracował z Leonem Schillerem i Juliuszem Osterwą, wiceprezesował Stowarzyszeniu Kompozytorów Polskich, jego utwory grano w całej Europie. Był gigantem, jednym z najwybitniejszych kompozytorów polskich XX wieku. Po wojnie, w 1947 powiedział "nie" władzy komunistycznej i wyjechał do Paryża, potem zaś mieszkał w Monachium, kierując działem kulturalnym polskiej sekcji Radia "Wolna Europa". W kraju jego nazwisko zniknęło z życia muzycznego i dopiero w 1981 roku Związek Kompozytorów Polskich naprawił grzechy czasów PRL-u, przyznał mu godność członka honorowego.

9 lipca, w 70. rocznicę premiery radiowej "Poematu" miłośnicy Józefa Czechowicza otrzymają nie lada prezent. O godz. 21.45 Radio Lublin przerwie nadawanie swych "normalnych" audycji i usłyszymy... Irenę Kwiatkowską czytającą fragmenty "Poematu". We wrześniu aktorka obchodzić będzie 95 urodziny, jest w świetnej formie. Dała się namówić, aby po 70 latach jeszcze raz przeczytać do mikrofonu "Poemat".