Cienie i maski
"Synczyzna" w reż. Wacława Sobaszka w Teatrze Wiejskim Węgajty. Pisze Tadeusz Szyłłejko w Warmińsko-mazurskim portalu regionalny
Teatr Węgajty pod kierunkiem Wacława Sobaszka pracuje nad własną interpretacją gombrowiczowskiej dysputy o Polsce i polskości. Z fragmentów dramatu Gombrowicza Ślub i z motywów powieści Transatlantyk powstaje pod kierunkiem Wacława Sobaszka spektakl zatytułowany Synczyzna.
Co to znaczy Synczyzna? To ironiczne przeciwieństwo Ojczyzny, hipotetyczna domena synów, młodości i... niedojrzałości.
O uznanie Synczyzny w miejsce Ojczyzny wołał Gombrowicz z emigracji w Argentynie, gdy już dłużej nie dawał rady znosić śmieszności naszych narodowych zadęć, nadęć i patetycznych póz. Kpiarstwem chciał przekłuć ten balon. Czy wierzył że to można odmienić? To już inna kwestia.
Kim jest ojciec
Artystom z Węgajt od pierwszych scen udaje się przenieść widza w sam środek rzeczy: w czarny i mętny sen Henryka, głównego bohatera Ślubu, śniącego w czasie wojny, gdzieś na obczyźnie, sen o opuszczonej Polsce i o swym domu rodzinnym zamienionym w obskurną spelunę. Sugestywny obraz niewyraźnego majaku sennego wyłania się w tym teatrze z cieni rzucanych przez płomień świecy. Wykrzywiają się proporcje rzeczy. Cień małego stołka na ścianie urasta do rangi dużego stołu w gospodzie. Monstrualny cień ojca na ścianie - to przytłacza postać naszego bohatera, to znów karykaturalnie maleje. I toczy się groteskowy spór: kim właściwie jest ojciec, czy to godność uświęcona, czy może funkcja taka jak każda inna, którą można odwołać, unieważnić... Spór o rolę ojca to zarazem symboliczna dysputa o tradycji, i o jej degradacji, o porządku natury i o porządku stanowionym przez człowieka, o moralności, historii i o tylu jeszcze podobnych sprawach. Wreszcie ojciec to również ojczyzna: czy można przed nią uciec, jak daleko sięga cień przez nią rzucany?
A finał tej dysputy, inny niż w tekście Ślubu, nawiązuje do rzeczywistych losów pisarza: przez okna do zatęchłej gospody wpada przeciąg wojny, przerywając mętne majaki. I oto - po przerwie -ockniemy się w Argentynie.
Karnawał w Rio
Namiętne tango Besame mucho, żywiołowy karnawał barwnych masek w osławionej dzielnicy portowej Retiro w Buenos Aires. Chciałoby się zakrzyknąć: żyjemy!
Co za szalony kontrast do szepcących cieni z ciężkiego snu, z którego tylko co się otrząsnęliśmy. Maski - przepyszne. Wspaniały teatr komiczny. Groteskowe, sarmackie typy ważniaków z polskiej ambasady, ich napchane patrotyzmem gęby, ich archaiczny tutaj kodeks honorowy. Skąpstwo, albo skrajność: zastaw się, a postaw się. Komiczny portret Gonzala, który sieje zgorszenie, bo to jest puto uganiający się za młodymi chłopcami (a Synczyzna pełna jest młodych synów!), ale z drugiej strony biorąc - milioner i w ogóle Figura, z którą warto trzymać, więc co tu, Panie dziejaszku, robić...
Ogląda się to rewelacyjnie. I choć pod koniec przedstawienie nieco się rozmywa, tak że nie bardzo jest jasne ku czemu to wszystko zmierza (a może w ogóle nie trzeba tu puenty, wystarczy ten świetny portret: jacy jesteśmy?), to odnajduję w nim to, czego brakło niedawnej inscenizacji Ślubu w olsztyńskim Teatrze Jaracza: olsztyński spektakl, mimo iż wielce przemyślny w konstrukcji, pozostaje chłodny i zimny, pusty, nie dźwięczy. Natomiast obrazy przygotowane w Węgajtach aż pulsują od gorących emocji.
Premiery i sympozja
4 sierpnia minęła setna rocznica urodzin Witolda Gombrowicza (1904 -1969). Rocznicowym obchodom na całym świecie patronuje UNESCO.
Rok Gombrowicza w Olsztynie uczcił Teatr Jaracza premierą Ślubu w inscenizacji Andrzeja Pawłowskiego, oglądaliśmy także gombrowiczowskie spektakle innych teatrów, a uniwersytet zorganizował sympozjum. Interpretowane obecnie przez Teatr Węgajty dwa dzieła Gombrowicza: dramat Ślub oraz powieść Transatlantyk, stworzone na emigracji w Argentynie, ukazały się po raz pierwszy w roku 1953 w Paryżu.
