Artykuły

Utarło się, że grywał docentów, czyli polskich inteligentów wplątanych w niewygodne wybory moralne czasów PRL-u - o zmarłym Zbigniewie Zapasiewiczu pisze Jacek Szczerba w Gazecie Wyborczej.

Pisano: "Wzorzec postaci docenta narzucony został z taką siłą, że odtąd każdy aktor obsadzony w roli naukowca mimo woli gra pod Zapasiewicza, imitując jego reakcje i zachowania".

Zaczęło się od docenta w "Za ścianą" (1971) Zanussiego o niemogącej się porozumieć parze mieszkającej w sąsiedztwie (Zapasiewiczowi partnerowała Maja Komorowska). Film był całkowicie improwizowany - począwszy od sceny, w której Komorowska prosi go o naprawienie kranu.

Zapasiewicz tak to wspominał: "Ustawione kamery, stoi dekoracja, zwykły pokój. Wszedłem tam: Dzień dobry pani, pani prosiła, żebym ja tu jakiś kran naprawił. No tak, kran, gdzie tu kran - nie wiedziała, bo przecież też nie znała tej dekoracji - tak, kran, gdzie ja mam kran. O, w kuchni, gdzie ta kuchnia. Stoi, nie wie, co zrobić z rękami. Ale tu zimno jest, nie? Bo było zimno. Mówię: No zimno, pani ma jakoś mało tych żeberek, u mnie jest więcej. Ile pani tu ma? Osiem. A ja mam dziesięć. A pan to w ogóle ma lepiej. Koniec ujęcia". Nikt nie był pewien, co wyniknie z tego rodzaju pracy. Gdy po dwóch dniach przerwy razem z Zanussim obejrzeli wywołane materiały, zdziwili się: "Wyszło coś prawdziwego, jakieś takie półprywatne, zażenowane, bez kontaktu".

Koniunkturalizm epoki Gierka dwaj panowie Z najlepiej uchwycili w "Barwach ochronnych" (1976, nagroda aktorska w Gdańsku), gdzie Zapasiewicz gra docenta, który na studenckim obozie naukowym uczy młodego magistra (Piotr Garlicki) cynizmu i lizusostwa.

Ten film Zapasiewicz kręcił równolegle z próbami do teatralnego "Kubusia Fatalisty" w reżyserii Witolda Zatorskiego. Wspominał potem: "Czasem dojeżdżałem na plan na dwie godziny. Krzysztof mówił: Teraz idziesz tu, mówisz to . Byłem wtedy w niezłej formie, przyjeżdżałem już przygotowany i ciach, tak z lewej ręki to robiłem. Bardzo ciekawe doświadczenie: coś niepoprzedzone przygotowaniami, rozmyślaniami, tylko takie wejście w strzał".

Obdarty ze złudzeń jest też bohater Zapasiewicza z "Życia jako śmiertelnej choroby przenoszonej drogą płciową" (2000, nagroda aktorska w Gdyni i nagroda filmowa Orzeł) - śmiertelnie chory lekarz, cynik i egoista, który próbuje "nauczyć prawdy o życiu" parę młodych, demolując ich związek. Za to w "Persona non grata" (2005) Zapasiewicz jest polskim ambasadorem w Urugwaju: zrozpaczonym po śmierci żony i wmieszanym w załatwianie międzynarodowego kontraktu, w których to zabiegach jego rywalem jest jego rosyjski przyjaciel (Nikita Michałkow), być może dawny kochanek jego żony.

U Wajdy Zapasiewicz zagrał w "Bez znieczulenia" (1978) - dziennikarza, który po powrocie z zagranicy dowiaduje się, że żona zostawiła go dla młodszego, a jego kariera leży w gruzach. Jest sekowany w redakcji, jego zajęcia na uniwersytecie zostają odwołane, a on nie może już wyjechać za granicę. Osaczony popełnia samobójstwo.

Zapasiewicz chciał jednak uciec od zaszufladkowania w tego typu rolach, może dlatego tak bardzo cenił sobie skromny film Jerzego Obłamskiego "Ostatnie takie trio" (1976), gdzie był obwiesiem, cygańskim grajkiem weselnym.

Wybornie wypadł także jako lekko przerysowany homoseksualista w "Uroku wszetecznym" Zanussiego, w serii "Opowieści weekendowe" (1996).

Dwie ważne role zaproponował mu również Janusz Zaorski: w "Matce Królów" (1982, premiera w 1987 r.) był przedwojennym komunistą Lewenem, a w "Barytonie" (1984) wracającym w 1933 r. do Polski śpiewakiem, który traci głos. Dostojna prezencja sprawiła, że widziano w nim świetnego odtwórcę postaci historycznych - był Janem Kazimierzem w filmowym "Mazepie" (1975) Holoubka, Józefem Piłsudskim w serialu (2001) Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego i Stalinem w spektaklu Teatru Telewizji "Podróż do Moskwy" (1999) według Jerzego Stefana Stawińskiego.