Autorzy

Pseudonimy, kryptonimy i kryptografy: W.Ł., Wł. Ł., w. ł., -w-ł-, -W-, -K-, L. K., K. L., Hizop Ziółek, Władysław Lubicz, Wojtek ze Smolnicy, Apg., DEL, Del…, Sigma, Junius, +, (-), □ oraz Σ, oraz teksty publikowane anonimowo.

Ur. 29 maja 1843 w Oparach, powiat samborski, zm. we Lwowie 20 maja 1913 (pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim).

Publicysta i recenzent teatralny, kolekcjoner i znawca sztuki, obyczaju oraz kultury materialnej dawnych wieków, powieściopisarz, poeta, eseista, felietonista, dramaturg.

Był synem dzierżawcy, potem poczmistrza w Smolnicy, Waleriana Łozińskiego. Miał dwie siostry i trzech braci: Walerego (1837–1861), powieściopisarza o poglądach zdecydowanie demokratycznych, autora m.in. popularnej powieści Zaklęty dwór, Feliksa (zm. 1919), oficera armii austriackiej, potem w służbie włoskiej, i Bronisława (1848–1911), konserwatywnego dziennikarza, historyka, prawnika i publicystę, z którym współpracował na łamach „Dziennika Literackiego”, a potem „Gazety Lwowskiej”. Władysław Łoziński spędził wczesne dzieciństwo w podsamborskich Oparach, w Samborze ukończył gimnazjum. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim prawo i filozofię, ale studiów nie ukończył. Nie przeszkodziło mu to jednak w praktycznej realizacji pasji naukowych, które zostały docenione: w 1900 Uniwersytet Lwowski w uznaniu zasług przyznał mu honorowy doktorat na wydziale filozoficznym, gdzie niegdyś studiował. Jego największą pasją było kolekcjonerstwo dzieł sztuki oraz historia obyczaju i kultury materialnej, w zakresie tych dziedzin uważany był za wytrawnego znawcę, był autorem licznych i cenionych publikacji z tego zakresu.

W młodości przez kilkanaście lat (między 1862 a 1874) zajmował się dość intensywnie sprawami teatru. Krytyką teatralną sensu stricto parał się jednak relatywnie niedługo i – jak sam twierdził – niechętnie, koncentrując się przede wszystkim na publicystyce poświęconej scenie lwowskiej, ale także teatrowi jako instytucji, oraz wypowiadając się na temat estetyki dramatu i teatru. Jego recenzje zamieniały się zresztą często w eseje na tematy teatralne. Przez długie lata, aż do 1900, udzielał się publicznie w sprawach teatru, m.in.: w 1876 znalazł się w gronie tzw. Rady Przyjaciół, dopuszczonej do odczytania i uporządkowania spuścizny literackiej po zmarłym Aleksandrze Fredrze, w latach dziewięćdziesiątych zasiadał kilkakrotnie w komisjach konkursów dramatycznych, brał też udział w pracach komisji artystycznych i w publicznych ankietach, opiniujących stan lwowskiej sceny, a u progu XX wieku został członkiem Komitetu Budowy Teatru we Lwowie. Miał nawet ubiegać się o dyrekcję lwowskiego teatru: najpierw w 1869, a potem w 1871 – oficjalnej kandydatury jednak nie zgłosił. Faktem jest natomiast, że w 1869 był współautorem (i literackim wyrazicielem) programu artystycznego, z którym wystąpił hr. Eugeniusz Cetner, starający się wówczas (bezskutecznie, jak się okazało) o dyrekcję lwowskiej sceny. W 1871 Łoziński należał do komisji ekspertów sprawujących nadzór nad sceną polską we Lwowie i opiniujących jej działalność. W latach 1864–1872 dyrektorem lwowskiej sceny był Adam Miłaszewski, a jego niefortunne decyzje i nieliczenie się z uwagami krytyki wzbudzały ostry sprzeciw środowisk opiniotwórczych, w tym Władysława Łozińskiego, który niejednokrotnie dawał wyraz swojemu niezadowoleniu w publikacjach prasowych. Miłaszewski złożył dymisję wiosną 1872, a Łoziński miał również pewien udział w kampanii prasowej, która tę dymisję spowodowała. W tym samym okresie wypowiadał się też na łamach gazet za likwidacją teatru niemieckiego we Lwowie oraz za usamodzielnieniem instytucjonalnym i finansowym sceny polskiej (teatr niemiecki usunięto ze Lwowa jednocześnie z przerwaniem dyrekcji Miłaszewskiego). W 1895 Wydział Krajowy desygnował Łozińskiego na członka komitetu budowy Teatru Miejskiego we Lwowie (otwarto go w 1900).

Za pióro chwycił bardzo wcześnie – już jako uczeń gimnazjum, począwszy od 1860, wysyłał teksty do „Gwiazdki Cieszyńskiej”, „Przeglądu Powszechnego”, próbował też sił w wiedeńskich periodykach literackich. W tym samym roku zaczął publikować korespondencje z Sambora w lwowskim „Dzienniku Literackim”. Pierwszą recenzję teatralną napisał właśnie jako samborski korespondent „Dziennika Literackiego” w 1862 (miał wtedy 19 lat). Wypowiedź dotyczy serii występów gościnnych nowosądeckiego zespołu Konstantego Łobojki. Najwięcej pochwał zebrała Helena Modrzejewska, której debiutujący krytyk (młodszy od niej o trzy lata) przepowiadał wielką karierę.

W tym samym roku Władysław Łoziński zdał maturę i – podobnie jak Walery, a potem Bronisław – przeniósł się do Lwowa, gdzie podjął studia na wydziale filozoficznym. Objął także obowiązki sekretarza i lektora Karola Szajnochy, swego ciotecznego brata, wybitnego historyka, który wcześnie stracił wzrok i potrzebował pomocy w pracy naukowej. „Dziennik Literacki” zatrudnił wówczas Łozińskiego jako stałego współpracownika, a od 1867 Łoziński (jako 24-latek) został redaktorem naczelnym tego cenionego pisma, odnosząc na tym stanowisku spory sukces. W latach 1863–1867 ogłaszał też artykuły różnej treści i utwory literackie w czasopismach „Przyjaciel Dzieci”, „Niewiasta”, „Przyjaciel Domowy” i „Dzwonek”. W latach 1864–1866 był nawet redaktorem „Dzwonka”, ponieważ jednak z przyczyn politycznych (działania na rzecz powstania styczniowego) pozostawał pod nadzorem policyjnym, nie podawał w druku swego nazwiska.

Już jako redaktor „Dziennika Literackiego” nie ograniczał się do publikacji tamże, ale ogłaszał teksty publicystyczne i literackie w licznych periodykach poza granicami Galicji („Bluszcz”, „Gazeta Warszawska”, „Gazeta Muzyczna i Teatralna”, „Dziennik Poznański”, „Tygodnik Wielkopolski”, „Opiekun Domowy” i „Gazeta Polska”). Pozostawał początkowo blisko obozu demokratów, wśród których znajdował się nie tylko jego starszy, przedwcześnie zmarły brat Walery, ale i Jan Dobrzański, z którym Łoziński pozostawał w nieprzyjaznych stosunkach. Od 1864 współpracował jednak z „Gazetą Narodową”, redagowaną przez Dobrzańskiego.

Z biegiem lat zaczął stopniowo przechodzić na pozycje zachowawcze, a co najmniej „pojednawcze”, pracując na rzecz nawiązania dialogu pomiędzy skłóconymi obozami politycznymi. Od 1870 przez trzy lata związany był z krakowskim „Czasem”, organem konserwatystów. W 1871, dzięki wstawiennictwu Lucjana Siemieńskiego, otrzymał zatrudnienie jako skryptor w Ossolineum, gdzie pełnił też obowiązki sekretarza naukowego. W 1873 zaproponowano mu objęcie redakcji urzędowej „Gazety Lwowskiej” na miejsce Adolfa Rudyńskiego. Funkcję tę pełnił przez kolejnych dziesięć lat. Ambicją nowego redaktora stało się podniesienie nie tylko wartości dziennika, ale też wzbudzenie autentycznego zainteresowania czytelników, niezależnie od wyznawanych poglądów. Pod jego kierownictwem w „Gazecie Lwowskiej” zaczęły się regularnie pojawiać recenzje (wiele zapewne jego autorstwa) teatralne, operowe, sprawozdania z koncertów i wieczorów deklamacyjnych, a także – wychodzące spod pióra Łozińskiego, choć niepodpisane – obszerne, niekiedy kontynuowane w kilku kolejnych numerach artykuły, w tym dotyczące teatru. Ogłaszał je głównie w „Przewodniku Naukowym i Literackim”, który stanowił miesięczny dodatek do „Gazety Lwowskiej”.

Z czasem wzrastał jego autorytet społeczny i pozycja w środowisku naukowym. W latach 1883–1889 był posłem do sejmu galicyjskiego i do Rady Państwa w Wiedniu. W 1886 wspólnie z Ksawerym Liskem powołał do istnienia Towarzystwo Historyczne, rok później został członkiem Akademii Umiejętności (Komisja Historii Sztuki) i rozpoczął stałą współpracę z „Kwartalnikiem Historycznym”. Od 1889 zasiadał w zespole Konserwatorów Zabytków Sztuki i Pamiątek Historycznych Galicji Wschodniej, od 1891 przez osiem lat pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Historycznego, a w latach 1894–1901 – prezesa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. Po otrzymaniu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego pełnił jeszcze wiele eksponowanych funkcji, m.in. był jednym z założycieli Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, członkiem Centralnej Komisji Archeologicznej w Wiedniu, Rady Artystycznej przy Ministrze Wyznań i Oświaty, a w latach 1906–1913 (do śmierci) należał do Towarzystwa Miłośników Historii Lwowa. Te i inne jego dokonania zostały uwieńczone tytułem honorowego obywatela miasta Lwowa i złotym medalem w 1907.

Okołoteatralny dorobek Władysława Łozińskiego

Suma dorobku piśmienniczego Władysława Łozińskiego z zakresu historii sztuki nieporównanie przewyższa ten, który dotyczy teatru. Mimo to jednak w swoim czasie należał do aktywniejszych propagatorów i promotorów „sprawy teatralnej” we Lwowie. W swoich tekstach okołoteatralnych Łoziński ujawniał gruntowne przygotowanie estetyczne, znajomość pism z tego zakresu, głównie filozofów i poetów niemieckich (m.in. Ludwig Tieck, Heinrich Theodor Rötscher, Gotthold Efraim Lessing, Friedrich Schiller, Heinrich Laube) i francuskich. Z czasem licznie przywoływane cytaty z dzieł wymienionych autorów pojawiały się w jego artykułach coraz rzadziej i choć Łoziński wciąż dostrzegał w nich autorytety, twierdził, że nie można traktować ich bezkrytycznie w odniesieniu do kultury polskiej. Pisaniem recenzji teatralnych zajmował się przede wszystkim we wczesnej fazie swojej aktywności publicystycznej. Pozostawił ich około stu (są wśród nich sprawozdania z przedstawień, opinie na temat dramatów, opisy ról, a także ogólniejsze uwagi, spostrzeżenia i opinie o teatrze, na które zdobywał się, inspirowany obejrzanymi spektaklami), ale sam twierdził, że pisanie bieżących sprawozdań teatralnych nuży go, więc traktuje je przede wszystkim jako dziennikarską powinność. Recenzje komponował w zgodzie z ówczesnym obyczajem, najwięcej miejsca oddając omówieniu dramatu (zwłaszcza w przypadku nowości lub długo nie wznawianych utworów). Nie wahał się wypowiadać ostrych sądów na temat tekstów niskiej wartości albo takich, które z uwagi na przestarzałą tematykę czy konwencję powinny zostać wycofane z repertuaru. Przedstawiając dramat, zwracał szczególną uwagę na jego konstrukcję, poziom języka, a także sprawność sceniczną, przydatność dla teatru. Jako krytyk poczuwał się do wysokiej odpowiedzialności, w przekonaniu, że zadaniem dobrego recenzenta jest nie tylko oddziaływanie na publiczność, ale także prowadzenie konstruktywnego dialogu z dramatopisarzami, aktorami i reżyserem. Co interesujące, należał do tych krytyków, którzy zabiegali o docenienie twórczej pracy reżysera teatralnego – zdaniem Łozińskiego, powinien on mieć większy wpływ na artystyczny kształt spektaklu.

Był jednym z gorących rzeczników dramatu popularnego, którego brak w repertuarze wyraźnie odczuwał. Chodziło mu przede wszystkim o to, by teatr mógł zaproponować mniej wykształconej publiczności godziwą rozrywkę i edukację artystyczną. Dlatego był wrogiem praktyki utrzymywania na afiszach utworów przestarzałych i podrzędnych, jakimi wypełniano przedstawienia dla publiczności „niedzielnej”, o którą należało się poważnie zatroszczyć. Zajmował natomiast dość chwiejne stanowisko w stosunku do operetki, krytykując wprawdzie nieobyczajność i banalność fabuł, ale jednocześnie przestrzegając przed nadmiarem powagi w teatrze lwowskim, który – jako jedyny w mieście – musi zaspokajać potrzeby i gusta różnych grup publiczności, a także (z tego samego powodu) pełnić, obok dydaktycznej i kształtującej zamiłowanie do wysokiej literatury, również funkcje rozrywkowe.

Był przede wszystkim znakomitym teatralnym felietonistą, a to oznaczało m.in. zainteresowanie szerszym polem oddziaływania teatru: relacjami między sceną a widownią, problemem kształcenia aktorów, wzajemnymi relacjami teatru i społeczeństwa. Rozległość obszaru zainteresowań wypływała ze świadomości, że teatr jest sztuką ulotną, więc jego znaczenie widział Łoziński przede wszystkim w długofalowym oddziaływaniu kulturotwórczym. Już z początkiem lat siedemdziesiątych podejmował coraz częściej tematy związane z troską o kondycję lwowskiej sceny, o warunki, w jakich działa i w jakich działać powinna. Zajmował go problem pozyskiwania i planowania repertuaru, skutecznego pobudzania rodzimego dramatopisarstwa, a także teatr jako instytucja publicznego pożytku, na temat której pisał w tonie rzeczowym, unikając wielkich słów o „kapłaństwie” aktorów i teatrze jako „świątyni”.

Dodajmy jeszcze, że Władysław Łoziński jako literat uprawiał przede wszystkim beletrystykę (opowiadania, powieści, szkice), w młodości pisywał również wiersze. Dramatem zajmował się przede wszystkim jako publicysta i krytyk, ale zdarzył się wyjątek od tej reguły. Łoziński był autorem ludowego dramatu z muzyką w dwóch aktach pt. Przybłęda [wersja cyfrowa]. Utwór powstał w 1862, drukiem ogłoszony został w „Przyjacielu Domowym” z 1864 (numery 28–38), pod pseudonimem Hizop Ziółek. Premiera teatralna miała miejsce w teatrze Skarbka we Lwowie 19 lutego 1865, w muzycznej oprawie Stanisława Dunieckiego (egzemplarz teatralny dramatu przechowuje wrocławskie Ossolineum pod sygnaturą 10670/I). Sztuka doczekała się też przekładu na język ukraiński, którego dokonał Klemens Podwysocki (pod tytułem Школяр на мандрівці / Szkoliar na mandriwci) – wprowadziło ją do swojego repertuaru m.in. towarzystwo aktorów ukraińskich ze Lwowa pod kierunkiem Teofili Romanowiczowej (premiera 10 marca 1866, muzykę skomponował Mykoła Wierzbicki). Zainteresowanie teatrów ukraińskich tym utworem było dość oczywiste: Przybłęda został przez autora określony jako „obrazek dramatyczny z życia ludu ruskiego”. W polskim teatrze utwór ten nie miał specjalnego powodzenia, nie tyle z przyczyn artystycznych (wartość tekstu i jego formuła porównywalna jest z dramatami ludowymi Władysława L. Anczyca), ile politycznych. Długie oczekiwanie na pierwszą próbę sceny spowodowane było faktem, że Łoziński, jako „podejrzany politycznie” (miał za sobą epizod powstańczy i uwięzienie), nie był dobrze widziany przez władze. W dramacie znalazły się dość przejrzyste fragmenty nawołujące do walki, które cenzura nakazała z egzemplarza usunąć. Niezależnie od niefortunnych losów Przybłędy, warto o nim pamiętać, ponieważ swoją tematyką wpisywał się w problematykę ukraińską, której Łoziński poświęcał również sporo uwagi.

Bibliografia podmiotowa

Recenzje i artykuły
(autorstwo tekstów bez podpisu niepewne!)

„Dziennik Literacki”

1862 nr 35 (Z Sambora); 1864 nr 51(Eduard Mautner, „Pierwszy występ śpiewaczki” / „Eglantyna”); 1864 nr 54 (Karol Cieszewski, „Piekielne męki”); 1865 nr 79 (Pogadanki teatralne, II. Artysta dramatyczny [część I Pogadanek… zob.: „Gazeta Narodowa”]); 1865 nr 80 (Pogadanki teatralne, III. Krytyka i krytycy); 1865 nr 82 (Pogadanki teatralne, IV. Artyści i publiczność); 1865 nr 84 (Pogadanki teatralne V. Teatra prowincjonalne); 1866 nr 2 (Jan Chęciński, „Poświęcenie”; Victor Marie Hugo, „Maria Tudor”); 1866 nr 4 (Jan Aleksander Fredro, „Drzemka pana Prospera”; Jan Nepomucen Kamiński, „Staroświecczyzna i postęp czasu”; Kazimierz Kaszewski, „Sztuka i handel”); 1866 nr 5 (Stanisław Duniecki, „Paziowie królowej Marysieńki”; Aleksander Fredro, „Odludki i poeta”; Louis-Isidore-Eugène Lemoine i Alfred Charlemagne Lartique Delacour, „Przysługa”; Henry Murger, „Przysięga Horacego”; Jan Aleksander Fredro, „Piosnka wujaszka”; Aureli Urbański, „Tak się nie godziło”); 1866 nr 6 (Gustave Lemoine i Charles Paul de Kock, „Oszustka paryska”; Wincenty Thullie, „Burmistrz z Kulikowa”); 1866 nr 8 (Friedrich Schiller, „Zbójcy”; Józef Ignacy Kraszewski, „Miód kasztelański”); 1866 nr 9 (Octave Feuillet, „Wioska”; Albert Emil Brachvogel, „Narcyz Rameau”; Władysław Maleszewski, „Niech będzie burza”; Charles Victor Varin [wł. Charles Voirin] i Louis Boyer, „Powrót z Afryki, czyli Piętro wyżej”; Emile Guillaume Victor Augier, „Bezczelni, czyli Opinia publiczna”); 1866 nr 13 i nr 22 (Teatra prowincjonalne w Galicji,); 1866 nr 20 (Jan Chęciński, „Ciekawość pierwszy stopień do piekła”; Ferdinand Raimund, „Marnotrawca”; Roderich Julius Benedix, „Komedia”); 1866 nr 20–21 (Charakter dramatyczny); 1866 nr 22 (Przestroga); 1866 nr 23 (Jacques Offenbach, „Czarodziejskie skrzypki”; Franz von Suppé, „Junacy, czyli Portret pani Putyfarowej”; Jan Aleksander Fredro, „Piosnka wujaszka”; Adolphe Philippe Dennery i Marc Fournier, „Pajac”; Stanisław Bogusławski, „Lwy i lwice”); 1866 nr 50 (List z parteru, spisany podczas sztuki bardzo nudnej); 1866 dodatek do numeru 272, nr 273 i 274 (Sprawa teatru polskiego); 1867 nr 49 (Franz von Suppé, „Junacy, czyli Portret pani Putyfarowej”; Victorien Sardou, „Nasi poczciwi wieśniacy” ; Roderich Julius Benedix, „Czuli krewni”; Jean François Alfred Bayard i Gustave Lemoine, „Gapiątko z Saint-Flour”; Jean François Alfred Bayard i Philippe François Pinel Dumanoir; „Pierwsza wyprawa młodego Richelieu”); 1867 nr 52 (Friedrich Schiller, „Maria Stuart”); 1868 nr 4 (Tom Taylor, „Ofiary”; Friedrich Schiller, „Intryga i miłość”); 1868 nr 5 (Witold Dunin-Borkowski, „Stosunki rodzinne”); 1868 nr 8 (William Shakespeare, „Romeo i Julia”; Juliusz Starkel, „Paproć”); 1868 nr 10 (Johann Wolfgang Goethe, „Faust”; Charlotte Birch-Pfeiffer, „Rodzina Żurawieckich / Matka i córka”; Juliusz Słowacki, „Niepoprawni / Fantazy”); 1868 nr 20 (Adolphe Philippe Dennery i Marc Fournier, „Pajac”; Auguste Anicet-Bourgeois, „Pociecha rodziny”; Friedrich Schiller, „Dziewica Orleańska”); 1868 nr 20–22 (Powagi literackie); 1868 nr 39 (Jan Nepomucen Kamiński, „Twardowski na Krzemionkach”; Aleksander Fredro, „Zemsta”; „Ja się nie ożenię” – anonimowa przer. z włoskiego dramatu Alberto Noty; Wolfgang Müller von Königswinter, „Zbudziło się w niej serce”; Aureli Urbański, „Podlotek”; Władysław Wróblewski, „Dwie Zosie”; Zygmunt Hlebicki-Józefowicz, „Królowa Bona w Bari”); 1868 nr 41 (Leopold Starzeński, „Syn Bohdana”); 1868 nr 44 i 45 (Aleksander Fredro, „Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca”; Octave Feuillet, „Montjoye”); 1868 nr 46 (Aleksander Fredro, „Mąż i żona”; Leopold Starzeński, „Gwiazda Syberii”); 1868 nr 48 (Victorien Sardou, „Starzy kawalerowie”; Aureli Urbański, „Wojna z kuzynkiem”); 1868 nr 49 (Przegląd teatrów polskich); 1868 nr 50 (Roderich Julius Benedix, „Kopciuszek”); 1869 nr 12 (Stanisław Duniecki, „Chochlik”; Eugène Sue i Prosper Dinaux, „Tajemnice Paryża”; Charles Louis Etiènne Nuitter i Joseph Derley, „Filiżanka herbaty”; Adolphe Belot, „Systematyczni małżonkowie”; Stanisław Dobrzański, „Tajemnica”); 1869 nr 15 (Charles Henry Edmond Desnoyers i Adolphe Philippe Dennery, „Biedna, czyli Dziewczę z gór”; Théodore Barrière i Lambert Thiboust, „Kobiety z kamienia”); 1869 nr 16 (Friedrich Schiller, „Zbójcy”); 1869 nr 17 (Alexandre Dumas-syn, „Pojęcia pani Aubray”); 1869 nr 48–49 (Sprawa teatru lwowskiego); 1869 nr 50 (Przegrana sprawa); 1870 nr 3 (Józef Szujski, „Dwór królewicza Władysława”).

„Gazeta Lwowska”
[niepewne autorstwo anonimowych recenzji codziennych z lat 1875–1883]

1873 nr 150–151 (Nasz teatr); 1873 nr 164–165 (Biedni krytycy!); 1873 nr 232 i 239 (Nasza komedia); 1875 nr 127 (Charles Alexandre Lecocq, „Angot, córka straganiarzy”); 1875 nr 132 (Giuseppe Giacosa, „Partia szachów”; Henri Meilhac, Ludovic Halévy, „Niewiniątko”; Stanisław Moniuszko, „Verbum nobile”); 1875 nr 194 (Friedrich Flotow, „Stradella”); 1875 nr 196 (Józef Bliziński, „Przezorna mama”); 1875 nr 200 i 201 (Victorien Sardou, „Stryj Sam”); 1875 nr 223 (Giuseppe Verdi, „Trubadur”); 1875 nr 230 (Giuseppe Verdi, „Bal maskowy”); 1875 nr 238 (Giuseppe Verdi, „Bal maskowy”); 1875 nr 248 (Gioachino Donizetti, „Faworyta”); 1875 nr 290 (Daniel François Esprit Auber, „Niema z Portici”); 1875 nr 296 (Józef Bliziński, „Przezorna mama”); 1875 nr 298 (Jacques Offenbach, „Pericola”); 1875 nr 338 (Adolphe Philippe Dennery, Pierre Cormon, „Dwie sieroty”); 1876 nr 2 (Giacomo Meyerbeer, „Robert diabeł”); 1876 nr 5, nr 6, nr 7 (Michał Bałucki, „Pozłacana młodzież”); 1876 nr 11 (Giuseppe Verdi, „Ernani”); 1876 nr 12 (Jacques Offenbach, „Pericola”); 1876 nr 14 (Charles Alexandre Lecocq, „Girofle-Girofla”); 1876 nr 15, nr 16 (Bjørnstjerne Bjørnson, „Bankructwo”); 1876 nr 17 (Jacques Offenbach, „Pericola”); 1876 nr 18 (Gustav Räder, „Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje”); 1876 nr 20 (Giacomo Meyerbeer, „Prorok”); 1876 nr 25 (Zygmunt Sarnecki, „Febris aurea”); 1876 nr 30 (Louis Leroy, „Kuzyn Jakub”); 1876 nr 37 (Jacques Fromental É. Halevy, „Żydówka”); 1876 nr 50 (Kazimierz Zalewski, „Przed ślubem”); 1876 nr 57 (Friedrich Flotow, „Marta, czyli Kiermasz w Ryszmondzie”); 1876 nr 63 (Henri Bornier, „Córka Rolanda”); 1876 nr 67 (Johann Strauss syn, „Indigo, czyli Banda rozbójników”); 1876 nr 70 (Giuseppe Verdi, „Rigoletto”); 1876 nr 91 (Charles Gounod, „Faust”); 1876 nr 96 (Giacomo Meyerbeer, „Afrykanka”); 1876 nr 128 (Vincenzo Bellini, „Purytanie”); 1876 nr 223 (Kazimierz Zalewski, „Złe ziarno”); 1876 nr 232 (Giuseppe Verdi, „Traviata”); 1877 nr 9, nr 10 (Aleksander Fredro, „Wielki człowiek do małych interesów”); 1877 nr 16 (Stanisław Moniuszko, „Straszny dwór”); 1877 nr 21 (Stanisław Moniuszko, „Straszny dwór”); 1877 nr 32 (Stanisław Moniuszko, „Fli”s; Karol Kurpiński, Józef Damse, „Wesele w Ojcowie”; Aleksander Fredro, „Dwie blizny”); 1877 nr 64 (Charles Gounod, „Faust”); 1877 nr 93, nr 94 (Richard Wagner, „Lohengrin”); 1877 nr 108 (Giuseppe Verdi, „Bal maskowy”); 1879 nr 265 (Eugène Scribe, „Adrianna Lecouvreur”); 1879 nr 276, nr 279 (William Shakespeare, „Romeo i Julia”); 1881 nr 88 (Edouard Pailleron, „Iskierka”; Jan Nepomucen Kamiński, „Zabobon czyli Krakowiacy i Górale”); 1881 nr 264 (Alexandre Dumas syn, „Dama kameliowa”, g.w. Sary Bernhardt); 1881 nr 265 (Eugène Scribe i Ernest Legouvé, „Adrianna Lecouvreur”, g.w. Sary Bernhardt); 1883 nr 128 (Emile Erckmann i C. Alexandre Chatrian, „Bracia Rantzau”); 1883 nr 132 (Eugène Martin Labiche i Alfred Duru, „Nasze soboty”); 1883 nr 142 (Aureli Urbański, „Z dni głodu”; Leopold Świderski, „Jesienią”); 1883 nr 154 (Pol Moreau, „Nasi sprzymierzeńcy”); 1883 nr 195 (Leopold Świderski, „Jesienią”; Kazimierz Kaszewski, „Tancerka”; Edmond Gondinet, „Ach, panie!”); 1883 nr 208 (Wincenty Rapacki, „Odsiecz Wiednia”)

„Gazeta Narodowa”

1864 nr 137 (Pogadanki teatralne, I. Teatr i publiczność, dalsze części zob. „Dziennik Literacki”); 1864 nr 222 (Z teatru); „Gazeta Narodowa” 1866 dodatek do numeru 272 i nr 273 (Sprawa teatru polskiego)

„Gazeta Muzyczna i Teatralna”

1866 nr 18–19 (omówienie stanu dyrekcji, zespołu i repertuaru teatru lwowskiego, m.in.: Stanisław Duniecki, „Paziowie królowej Marysieńki”; Jan Aleksander Fredro, „Drzemka pana Prospera”; Jan Chęciński, „Poświęcenie”; Kazimierz Kaszewski, „Sztuka i handel”); 1866 nr 21 (Aureli Urbański, „Tak się nie godziło”; Jan Aleksander Fredro, „Śpiewka wujaszka”; Witold Dunin-Borkowski, „Klementyna Sobieska”); 1866 nr 25 (m.in. o występach Jana Królikowskiego we Lwowie: Apollo Nałęcz-Korzeniowski, „Dla miłego grosza”)

„Gazeta Polska“

1874 nr 14 (m.in. o sytuacji finansowej teatru lwowskiego); 1874 nr 15 (m.in. o procesie Jana Dobrzańskiego przeciw Józefowi Rogoszowi); 1874 nr 18 (m.in. Adam Mickiewicz, „Dziady cz.IV“; Jan Aleksander Fredro, „Consilium facultatis“); 1874 nr 282 (m.in. o sytuacji teatru lwowskiego pod rządami spółki artystów)

„Kurier Poznański“

1879 nr 86 (o wakacyjnych planach teatru lwowskiego)

„Przegląd Polski“

1866, t. II, z. IV, s. 108–120 (Granice komiki)

„Czas”

1870 nr 216 (Tygodnik lwowski, m.in. o sprawie teatru niemieckiego we Lwowie); 1870 nr 234 (Tygodnik lwowski, m.in. o występach Józefiny Gallmayer w teatrze niemieckim we Lwowie); 1870 nr 246 (Tygodnik lwowski, m.in. krytyka stanu lwowskiego teatru); 1870 nr 281 (Tygodnik lwowski, m.in. sceptycyzm wobec zachwytów twórczością Słowackiego); 1870 nr 286 (Tygodnik lwowski, m.in. o stanie repertuaru teatralnego, modzie na dramat francuski i rodzimej twórczości dramatycznej); 1871 nr 97 (Tygodnik lwowski, m.in. o potrzebach repertuarowych i dramatach konkursowych); 1871 nr 130 (Tygodnik lwowski, m.in.: gościnne występu Heleny Modrzejewskiej, krytyka dyrekcji Adama Miłaszewskiego, o lwowskiej publiczności teatralnej); 1871 nr 148 (Tygodnik lwowski, m.in. o szkole dramatycznej we Lwowie); 1871 nr 159 (Tygodnik lwowski, m.in. pogłoski o planach założeniu drugiego teatru we Lwowie); 1871 nr 199 (Tygodnik lwowski, m.in. sytuacja polskiego teatru wobec zniesienia przywileju na teatr niemiecki we Lwowie); 1871 nr 223 (Tygodnik lwowski, m.in. ) 1871 nr 241 (Tygodnik lwowski, o języku i stylu publicystyki teatralnej); 1871 nr 258 (Tygodnik lwowski, o komisji teatralnej; o lwowskiej szkole dramatycznej; Carl Elmar, „Diabeł w zalotach”); 1871 nr 282 (Tygodnik lwowski, m.in. kłopoty z ustabilizowaniem polskiego teatru po usunięciu teatru niemieckiego); 1872 nr 9 (Tygodnik lwowski, Juliusz Starkel, „Kapitulacja Laonu”); 1872 nr 22 (Tygodnik lwowski); 1872 nr 45 (Tygodnik lwowski, m.in. o Akcyjnym Towarzystwie Przyjaciół Sceny Narodowej i kandydatach na dyrektora teatru lwowskiego); 1873 nr 21 (Tygodnik lwowski, m.in. o przerabianiu powieści na scenę).

Varia

• Pogadanki teatralne, Lwów 1866 (wydanie broszurowe, nieco zmienione w stosunku do pierwodruków prasowych);
• „Chcąc wydać sąd o ogólnym stanie jakiegoś teatru…”, 1871 (ocena stanu teatru lwowskiego pod dyrekcją Adama Miłaszewskiego, w imieniu komisji teatralnej), rkps Ossol. 14400/III.

Bibliografia przedmiotowa

• Barycz Henryk, Wśród gawędziarzy, pamiętnikarzy i uczonych galicyjskich. Studia i sylwety z życia umysłowego Galicji XIX wieku, t. 1–2, Kraków 1963;
• Białynia-Chołodecki Józef, Władysław Łoziński, „Miesięcznik Heraldyczny” 1913;
• Bujnicki Tadeusz, Władysław Łoziński, [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t. 3, Warszawa 1969;
• Charewiczowa Łucja, Władysław Łoziński: w ćwierćwiecze zgonu, „Kurier Literacko-Naukowy” (dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”) 1938 nr 21;
• Chłędowski Kazimierz, Pamiętniki, t. 1, red. A. Knot, Kraków 1957;
• Dębicki Zdzisław, Władysław Łoziński, „Tygodnik Ilustrowany” 1913 nr 22;
• Knot Antoni, Łoziński Władysław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Wrocław – Warszawa – Kraków 1973;
• Kosek Karol, Felietony Dela-Łozińskiego w „Czasie” (8 VIII 1870 – 2 III 1873), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1976 z. 1 [wersja cyfrowa];
• Kosek Karol, Rok 1863 w twórczości Władysława Łozińskiego, „Rocznik Przemyski” 1970;
• Kosek Karol, Władysław Łoziński w służbie Melpomeny, [w:] Z dziejów kultury i literatury ziemi przemyskiej, t. 2, Przemyśl 1973.
• Majkowska Rita, Młodość i początki działalności literackiej Władysława Łozińskiego 1843–1870, „Pamiętnik Literacki” 1970 z. 3 [wersja cyfrowa];
• Marszałek Agnieszka, Prowincjonalny teatr stołeczny (trzy spojrzenia na scenę lwowską lat 1864–1887), seria: „Polskie piśmiennictwo teatralne XIX wieku”, t. 3, Kraków 2011;
• Marszałek Agnieszka, Repertuar teatru polskiego we Lwowie 1864–1875, Kraków 2003;
• Marszałek Agnieszka, Repertuar teatru polskiego we Lwowie 1875–1881, Kraków 1992;
• Marszałek Agnieszka, Repertuar teatru polskiego we Lwowie 1881–1886, Kraków 1993
• Modrzejewska Helena, Wspomnienia i wrażenia, tł. M. Promiński, Kraków 1957;
• Nicieja Stanisław, Bracia Łozińscy, „Opole. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny” 1985 nr 10;
• Romanowiczówna Zofia, Cienie. Kilka oderwanych kart mojego życia, Lwów 1936
• Rudkowska Magdalena, Wyszedł z dworu. Przeżycie i doświadczenie historyczne w twórczości Władysława Łozińskiego, Warszawa 2002;
• Tarnowski Stanisław, Władysław Łoziński. Wspomnienie pośmiertne, „Przegląd Polski” 1913 t. 188.

Oprac. Agnieszka Marszałek