Osoby

ur. 17 września 1902, Warszawa – zm. 10 stycznia 1993, Londyn;
urodził się jako Adolf Löwinson (wg niektórych źródeł Loewinsohn);
występował również pod pseudonimami: Adam Astoni, Adam Wiński, Jerzy Kierski, Ben-Levi

Należał do grona najpopularniejszych polskich piosenkarzy okresu międzywojennego.

Miał słuch absolutny i wrodzony talent wokalny, głos – określany jako zmysłowy baryton, o jasnej, przyjemnej barwie. Jego styl cechowała swoboda, naturalność oraz elegancja. Nazwisko wymieniano w jednym rzędzie z Mieczysławem Foggiem, Tadeuszem Faliszewskim i Eugeniuszem Bodo. Był niezrównanym wykonawcą fokstrotów, jazzujących wersji piosenek oraz sentymentalnych tang, takich jak Jesienne róże czy Każdemu wolno kochać.

Postrzegany był jako ciepły i czarujący człowiek, pozbawiony zawiści wobec innych artystów. Miał żydowskie korzenie. Ojciec był handlowcem, a matka nauczycielką. W 1912 roku rozpoczął edukację w Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie. Osiem lat później zaciągnął się do armii i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Maturę zdał w 1921, a dwa lata później rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, ale naukę przerwał. Do roku 1939 pracował jako komiwojażer w przedstawicielstwie holenderskiej wytwórni likierów. W firmie awansował – był kontrolerem jakości, kierownikiem działu zamówień i w końcu dyrektorem.

Jego marzeniem była opera. W drugiej połowie lat dwudziestych,  opanowawszy swobodną grę na fortepianie, zaczął uczyć się dyrygentury i śpiewu. Pierwsze lekcje pobierał u Ludwika Heintze, profesora Konserwatorium oraz dyrygenta chóru i orkiestry smyczkowej w Gimnazjum im. Reja. Kolejnych udzielał mu nauczyciel Jana Kiepury – Wacław Brzeziński (od około 1927 do 1929 roku). W tym okresie Aston zarejestrował swoje debiutanckie nagrania solowe, prawdopodobnie dla wytwórni Beka w Warszawie.

Punktem przełomowym w karierze był rok 1930, kiedy zaprosił go do współpracy Henryk Wars (autor jego pseudonimu scenicznego – Astoni, od wyrażenia „as tonu”). Dołączył do Tadeusza Faliszewskiego i Stefana Sasa-Jaworskiego, tworząc z nimi zespół rewelersów, nazywany początkowo Chór Warsa, a później Weseli Chłopcy z Columbii. Zespół występował do 1933 roku. Zasłynął interpretacjami piosenek Barbara, Już taki jestem zimny drań. Wszyscy członkowie zespołu Warsa występowali później jako solowi artyści, czasami nagrywając piosenki w duecie (jak Aston z Faliszewskim w 1936 roku piosenkę Znakiem tego).

Aston równolegle pracował nad swoją muzyką. Nagrał dla Syreny Record czterdzieści dwa utwory taneczne. Zaczął też występować w warszawskich teatrach rewiowych – w Morskim Oku, gdzie debiutował, w Rexie, Hollywood, Starej Bandzie, zyskując niezwykłą popularność. Największe sukcesy odnosił jako wykonawca tang – gatunku piosenek, które podbiły serca Polaków w pierwszych dniach po odzyskaniu niepodległości. W 1932 można było usłyszeć poruszające Czemuś o mnie zapomniał, do którego muzykę skomponował Szymon Kataszek, prekursor jazzu w Polsce. To ugruntowało pozycję Astona jako niekwestionowanego mistrza sentymentalnych, chwytających za serce szlagierów. W tym czasie nagrał też Katiuszę (fokstrot znany również pod tytułem: To lubią Sowiety), autorstwa Zygmunta Białostockiego, do słów Andrzej Własta. W kolejnym roku rejestrował tango za tangiem, od To płacze serce, po Tylko Ty i Jesienne róże. Śpiewał pełne uroku walce – Bajki Józefa Słobódzkiego ze słowami Juliana Tuwima i Opium Andrzeja Własta (słowa i muzyka) opowiadający historię kochanka kompletnie odurzonego obiektem swoich westchnień i tango Morfina Stanisława Samuela Krebsa ze słowami Izabeli Krebs – o femme fatale, zatruwającej serce i duszę wciąż oczarowanego nią podmiotu lirycznego.

Nagrał setki piosenek po polsku, hebrajsku i w jidysz dla wytwórni fonograficznych, radia i filmu. W latach 1933–1935 (pod pseudonimem Adam Wiński) pracował między innymi dla wytwórni Parlophone, Columbia, Odeon, Lonora Electro, ale przede wszystkim dla Syreny Record, z którą współpracował od grudnia 1930 roku do września 1939 (także przy nagraniach reklamowych, pod pseudonimem Jerzy Kierski). Jak sam obliczał, nagrał wówczas około 960 utworów. W 1935 roku ożenił się ze śpiewaczką i aktorką Lucyną Nowikow (1917–2006) i przyjął oficjalnie nazwisko Aston.

Aston występował również w filmach jako śpiewający aktor. Rola cygana oraz piosenka Jak trudno jest zapomnieć w Manewrach miłosnych (1935) przeszły do historii polskiej kinematografii. Zagrał także w produkcji Szyb L-23 (1932), w Dwóch Joasiach (1935), gdzie śpiewał i dyrygował orkiestrą Syreny Record, która występowała w filmie, oraz w Ordynacie Michorowskim (1937). Śpiewał przeboje w wielu innych filmach – Panienka z poste restante (1935), Papa się żeni (1936), Pani minister tańczy (1937) czy klasyczna Zapomniana melodia (1938). Śpiewał także hebrajską wersję piosenki Ta ostatnia niedziela. W polskiej wersji językowej filmu Top Hat (Panowie w cylindrach, 1935), wykonywał piosenkę Cheek to cheek (polski tytuł: W siódmym niebie). W latach 1935–39 był śpiewakiem kontraktowym Polskiego Radia (w 1935 roku brał udział w Międzynarodowym Konkursie Śpiewaczym PR). Do wybuchu II wojny światowej wielokrotnie uczestniczył w koncertach radiowych, śpiewał we wszystkich koncertach noworocznych, występował jako solista lub z kwartetem salonowym Henryka Golda. Nagrał ostatnią płytę wyprodukowaną przez Syrenę Record przed wybuchem wojny.

We wrześniu 1939 został ewakuowany z Warszawy razem z pracownikami Polskiego Radia; znalazł się we Lwowie. Występował w rewiach kinoteatru „Stylowy”. Następnie w zespole tea-jazzowym, przeważnie przed seansami filmowymi, również w innych miejscowościach okręgu lwowskiego. Występował z orkiestrą Henryka Warsa (1940–1941), która po napaści Niemiec na ZSRR zakończyła działalność. Śpiewał w programach rewiowych, w nadprogramach organizowanych w kinach itp., czym uratował siebie i żonę od śmierci głodowej. W 1941 roku oboje trafili do Kirgistanu, gdzie ocalił ich przyjaciel, członek orkiestry Filharmonii Kirgiskiej, Ryszard Frank (właśc. Henryk Szprycer). Pod koniec 1941 dotarli do tworzącej się na terenie ZSRR Armii Polskiej gen. Władysława Andersa. Wstąpili do Czołówki Rewiowej Feliksa Konarskiego (Ref-Rena) i przeszli cały wojenny szlak Armii Polskiej, potem 2 Korpusu Polskiego, przez Iran, Irak, Syberię, Palestynę, Egipt aż do Włoch. Występowali przed publicznością obcojęzyczną w programie Polish Parade, który tworzyły zespoły Ref-Rena oraz Kazimierza Krukowskiego. Aston śpiewał po polsku, angielsku i włosku, zarówno swoje przedwojenne szlagiery, jak i nowe piosenki autorstwa Toma, Krukowskiego i Konarskiego. Na przełomie 1942/43 występował też w Polskim Teatrze Objazdowym na Bliskim Wschodzie.

Najsłynniejsza piosenka wykonywana przez Astona pochodzi właśnie z czasów, gdy był w Armii Andersa. To Czerwone maki na Monte Cassino (muz. Alfred Schütz), do których słowa napisał dzień przed bitwą Feliks Konarski (oryginalnie śpiewał Gwidon Borucki). Aston, który brał udział w bitwie, nagrał piosenkę, z ostatnią zwrotką po włosku, dla Radia BBC. W  nakręconym w 1946 roku polsko-włoskim filmie Michała Waszyńskiego Wielka droga zagrał aktora w polowym teatrzyku śpiewającego słynne Czerwone maki. W kwietniu 1946 nagrał pieśń dla wytwórni La Voce del Padrone (Płyta Polska). Jego publiczne wykonania w języku polskim i angielskim przyjmowane były z wielkim entuzjazmem. 11 listopada 1944 wystąpił także prawdopodobnie na koncercie z okazji Święta Odzyskania Niepodległości w Ankonie, obok innych gwiazd, takich jak: Jadwiga Domańska, Weronika Ignatowicz, Hugo Krzyski, Wacław Radulski. Z lat czterdziestych pochodzi także anglojęzyczna piosenka Warsaw melody, wyrażająca tęsknotę Astona za ukochaną, zniszczoną stolicą.

Po demobilizacji 2 Korpusu, w sierpniu 1946, wraz z zespołem teatralnym znalazł się w Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Londynie. Występował początkowo w programach organizowanych przez Mariana Hemara w Klubie Orła Białego. Miał też indywidualne koncerty w Ognisku Polskim i w Domu Lotnika w Londynie oraz na prowincji, ale przedwojenna popularność już nie powróciła. W 1948 wyjechał do Johannesburga w RPA. Pracował jako agent w wytwórni alkoholi, przez 10 lat był dyrektorem fabryki papieru, prowadził sklep spożywczy. Jednocześnie występował jako piosenkarz w polskim klubie i kawiarni Rozenberga, śpiewał w innych klubach, dawał recitale przed seansami filmowymi. W 1953 roku magazyn „Billboard” w rubryce poświęconej kulturowym zjawiskom międzynarodowym opisał przedwojenne reedycje przebojów Astona z lat trzydziestych z Syreny. W 1960 wrócił do Londynu, gdzie dawał recitale w Teatrze Polonia i sporadycznie występował w radiowych programach rozrywkowych BBC. Został członkiem ZASP za Granicą. O ostatnich trzydziestu latach życia niewiele wiadomo. Kilkukrotnie odwiedzał Polskę, rejestrując piosenki dla Polskiego Radia. Został odznaczony licznymi odznaczeniami wojennymi polskimi i brytyjskimi, m.in. Krzyżem Monte Cassino. W 1984 roku Poljazz wydał płytę zatytułowaną Adam Aston śpiewa stare piosenki (Adam Aston – płyty i kino), zawierającą wybór jego nagrań z lat trzydziestych.

Bibliografia

• Dramat i teatr emigracyjny po roku 1939, red. Elżbieta Kalemba-Kasprzak i Dobrochna Ratajczak, Wiedza o kulturze, Wrocław 1998;
• „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” z 16 i 19 stycznia 1993;
• Krukowski Kazimierz, Z Melpomeną na emigracji, Czytelnik, Warszawa 1987;
• Lerski Tomasz, Wolański Ryszard, Aston Adam, Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki, https://bibliotekapiosenki.pl/osoby/Aston_Adam [dostęp 10 kwietnia 2023];
• Lerski Tomasz, Syrena Record. Pierwsza polska wytwórnia fonograficzna = Poland’s First Recording Company 1904–1939, przedm. Józef Kański, tłum. Barbara Dudycz-Hajgiel, Editions Karin, Warsaw–New York 2004;
• Bretan Juliette, Adam Aston, opr. Zuzanna Liszewska–Soloch, culture.pl, https://culture.pl/pl/tworca/adam-aston [dostęp 10 kwietnia 2023];
• Marczak-Oborski Stanisław, Teatr czasu wojny, PIW, Warszawa 1967;
• Mieszkowska Anna, Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95, Polska Fundacja Kulturalna, 1998
• „Pamiętnik Teatralny” 1988, z. 1–2; 1997, z. 1–4, 1998, z. 1–2;
• Piekarski Stanisław, Mars i Melpomena: polskie teatry żołnierskie na obczyźnie 1939–1948, Ministerstwo Obrony Narodowej, Departament Społeczno-Wychowawczy, Warszawa 2000;
• Słownik biograficzny teatru polskiego, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017;
• „Teatr i Sztuka na Uchodźstwie” 1943, nr 1;
• Wolański Ryszard, Już nie zapomnisz mnie. Opowieść o Henryku Warsie, Warszawa, 2010.

Piotr Dziewoński (2022)

Biogram w SBTP

ASTON Adam, inne pseudonimy: A. Astoni, A. Wiński, J. Kierski, Ben-Levi, właściwie Adolf Löwinson (17 września 1902 Warszawa – 10 stycznia 1993 Londyn), 

śpiewak. 

Był synem Maksymiliana Löwinsona, handlowca, i Gustawy z Popielców, nauczycielki, mężem śpiewaczki i aktorki Lucyny Aston z domu Nowikow (1917–2006; ślub w 1935). Od 1912 uczęszczał do Gimnazjum im. Reja w Warszawie. W 1920 zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Maturę zdał w 1921. W 1923 zaczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, ale ich nie skończył. Pracował w przedstawicielstwie holenderskiej wytwórni likierów, gdzie był komiwojażerem, potem kontrolerem, kierownikiem działu zamówień i dyrektorem przedstawicielstwa. Z firmą tą był związany do 1939.

Równocześnie uczył się śpiewu; jego pierwszym nauczycielem był L. Heintze (zarazem dyrygent chóru i orkiestry w Gimnazjum im. Reja), następnym Wacław Brzeziński. W 1930–33 występował w Chórze Henryka Warsa, a także jako solista, między innymi w warszawskich teatrach rewiowych Morskie Oko, Rex, Hollywood, Stara Banda.

W 1930 zaczął używać najpierw pseudonimu Astoni, a w 1935 Aston przyjął jako nowe nazwisko. Występy z Chórem Warsa przyniosły mu popularność i utorowały drogę do kariery solisty. Nagral setki piosenek w językach polskim, hebrajskim i jidysz dla wytwórni fonograficznych, radia i filmu. W latach 30. nagrywał (pod pseudonimem Adam Wiński) między innymi dla wytwórni „Columbia”, „Odeon”, a przede wszystkim dla „Syreny Record”, z którą współpracował do 1939 (niekiedy pod pseudonimem J. Kierski). W 1935 w roli piosenkarza wystąpił w filmach Manewry miłosne i Dwie Joasie, później, w latach 30., śpiewał przeboje w wielu innych, na przykład w Papa się żeni, Pani minister tańczу, Panienka z poste restante, Zapomniana melodia. W 1935–39 był śpiewakiem kontraktowym Polskiego Radia; brał udział we wszystkich koncertach noworocznych, występował sam lub z kwartetem Henryka Golda.

Był jednym z najlepszych polskich piosenkarzy okresu międzywojennego, znanym odtwórcą fokstrotów i sentymentalnych tang, na przykład Jesienne róże, Każdemu wolno kochać.

Dysponował głosem barytonowym o jasnej, przyjemnej barwie. Jego śpiew cechowała swoboda, naturalność i elegancja

(Tomasz Lerski).

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 ewakuowany z pracownikami Polskiego Radia, znalazł się we Lwowie. Występował w rewiach w kinoteatrze „Stylowy”, potem w zespole tea-jazzowym Jerzego Gerta, głównie przed seansami filmowymi. Z zespołem tym wyjeżdżał na występy do miejscowości okręgu lwowskiego, a pod koniec kwietnia 1941 dalej na wschód, gdzie zastała go wojna niemiecko-rosyjska. Pod koniec 1941 dotarł do tworzącej się na terenie ZSRR Armii Polskiej pod dowództwem generała Władysława Andersa i wstąpił, wraz z żoną, do Czołówki Rewiowej Feliksa Konarskiego. Z zespołem tym przeszedł cały wojenny szlak Armii Polskiej, potem 2 Korpusu Polskiego, przez Iran, Irak, Syrię, Palestynę, Egipt, do Włoch. Przed publicznością żołnierską występował z Czołówką Ref-Rena, natomiast przed publicznością obcojęzyczną z reprezentacyjnym zespołem Polish Parade (występowała w nim również Lucyna Aston), tworzonym z połączonych czołówek Ref-Rena i Kazimierza Krukowskiego. Brał udział we wszystkich programach, śpiewając po polsku, angielsku i włosku, zarówno swoje przedwojenne szlagiery, jak i nowe piosenki autorstwa Toma, Krukowskiego i Konarskiego. Na przełomie 1942/43 występował też w Polskim Teatrze Objazdowym na Bliskim Wschodzie. W 1945 w nakręconym we Włoszech polsko-włoskim filmie Wielka droga wykonał pieśń Czerwone maki na Monte Cassino (później nagrywał ją na płyty).

W sierpniu 1946, wraz z zespołami teatralnymi, przybył do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Londynie. Występował początkowo w programach organizowanych przez Mariana Hemara i w Klubie Orła Białego. Miał także indywidualne koncerty w Ognisku Polskim i w Domu Lotnika w Londynie oraz na angielskiej prowincji. W 1948 wyjechał do Johannesburga w RPA. Pracował jako agent w wytwórni alkoholi, był dyrektorem fabryki papieru, prowadził sklep spożywczy. Wieczorami śpiewał w klubach, dawał recitale przed seansami filmowymi. W 1960 wrócił do Londynu, ale występował już rzadko, między innymi w radiowych programach rozrywkowych BBC. Kilkakrotnie odwiedzał Polskę i dokonał wówczas kilku nagrań dla Polskiego Radia. Był członkiem ZASP-u za Granicą.

Bibliografia

Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95 (il.); Dramat i teatr emigracyjny po roku 1939; Hist. filmu t. 2; Krukowski: Z Melpomeną s. 69; Lerski: Syrena Record (il.); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Piekarski: Mars i Melpomena (il.); R. Wolański: Już nie zapomnisz mnie. Opowieść o Henryku Warsie, Warszawa 2010 (tu wykaz nagrań; il.); Dz. Pol. i Dz. Żołnierza 1993 (16 i 19 1); Pam. Teatr. 1988 z. 1–2 s. 49, 1997 z. 1–4 s. 686, 699, 1998 z. 1–2 s. 14, 31, 43, 174, 176; Teatr i Sztuka na Uchodźstwie 1943 nr 1; Akta, Arch. Uniw. Warsz. (tu m.in. akt urodzenia); Archiwalia i fot., Arch. PAN Warszawa (Kolekcja „”Artyści emigracyjnej Melpomery”, dar A. Mieszkowskiej). 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. 1, Instytut Sztuki PAN Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.