Opera w 3 aktach; libretto: Nicola Haym.
Prapremiera: Londyn 20 II 1724.
Premiera polska: Poznań 1936.
Osoby: Juliusz Cezar - baryton; Curlo, trybun - bas; Kornelia, żona Pompejusza - alt; Sekstus Pompejusz, jej syn - tenor; Kleopatra - sopran; Ptolemeusz, jej brat, król Egiptu - bas; Achillas, wódz egipski - baryton; Nirenus, zaufany Kleopatry - bas; Rzymianie i Egipcjanie, żołnierze, niewolnicy, żeński dwór Kleopatry.
Akcja rozgrywa się w Egipcie (wkrótce po bitwie pod Farsalos) w 48 r. p.n.e.
Akt I. Odsłona 1. Lud wita uroczyście zwycięskiego wodza - Cezara, a żona i syn pokonanego Pompejusza przybywają, aby prosić go o pokój i łaskę. W tym momencie egipski wódz Achillas przynosi... uciętą głowę Pompejusza, którego król Ptolemeusz kazał zdradziecko uśmiercić, aby sobie zaskarbić przychylność Cezara. Przeliczył się jednak. Krwawa ta zbrodnia przejmuje wstrętem Rzymianina, który każe z czcią pochować popioły Pompejusza, zaś mały Sekstus, pocieszając płaczącą matkę, przysięga pomścić śmierć swego ojca.
Odsłona 2. Ptolemeusz, poinformowany przez Achillasa o złym wyniku jego misji, dochodzi do wniosku, że tylko śmierć Cezara może uratować mu tron, a kto wie, czy nie życie. Achillas ofiarowuje się więc zgładzić rzymskiego wodza, gdy tylko zjawi się on w królewskim pałacu, a jako nagrody dla siebie żąda... Kornelii, owdowiałej małżonki Pompejusza.
Odsłona 3. Królewska siostra, Kleopatra, udaje się do obozu Cezara, spodziewając się, że jako pierworodna będzie mogła z jego pomocą uzyskać dla siebie koronę Egiptu. Przedstawia się ona Cezarowi jako zubożała arystokratka imieniem Lidia, wyzuta przez Ptolemeusza z majątku. Cezar, urzeczony niezwykłą urodą Egipcjanki, obiecuje spełnić każde jej życzenie. Niebawem cały rzymski orszak ma wyruszyć do stolicy Egiptu. Kornelia, wiedząc, że niebawem stanie przed Ptolemeuszem, wybiera spośród broni i trofeów złożonych przy grobowcu Pompejusza sztylet, przy pomocy którego pragnie zgładzić zdrajcę. Sekstus prosi matkę, aby pozwoliła jemu dopełnić tego czynu. Kleopatra, która z ukrycia podsłuchała całą scenę, postanawia sprzysiężyć się z mścicielami Pompejusza.
Odsłona 4. W królewskim pałacu Ptolemeusz wyprawia wspaniałą ucztę na cześć Cezara; rzymski wódz jednak traktuje go pogardliwie. Kornelia wyrzuca królowi zdradę wobec swego męża, a mały Sekstus wyzywa go do walki. Ptolemeusz każe związać chłopca, zaś jego matkę odprowadzić do swego haremu.
Akt II. Odsłona 1. Kleopatra ponownie spotyka się z Cezarem i teraz dopiero daje się rozkochanemu Rzymianinowi poznać jako siostra króla Egiptu. Czułe wyznania przerywa szczęk broni - to nasłani przez Achillasa spiskowcy poszukują Cezara, który śmiało staje do nierównej walki.
Odsłona 2. Król Ptolemeusz usiłuje pozyskać wzajemność Kornelii, spotyka się jednak ze zdecydowaną odprawą. Gdy chce posunąć się do gwałtu, w obronie matki staje młody Sekstus, uwolniony z więzienia przez stronników Kleopatry; rozbraja go jednak przybyły właśnie Achillas. Wódz egipski donosi królowi, że Cezar został przez spiskowców zabity, zaś Rzymianie, mszcząc śmierć swego wodza, szturmują do wrót królewskiego pałacu, mając Kleopatrę za sojuszniczkę. Achillas przypomina zarazem Ptolemeuszowi, że przyrzekł mu Kornelię jako nagrodę za usunięcie Cezara, lecz król wyśmiewa jego roszczenia. Oburzony Achillas oddaje sztylet Sekstusowi, który co tchu śpieszy do obozu rzymskich żołnierzy.
Akt III. Odsłona 1. W bitwie pod Aleksandrią Ptolemeusz odniósł zwycięstwo nad swymi przeciwnikami, a Kleopatra dostała się do niewoli. Ptolemeusz napawa się jej poniżeniem i rozpaczą.
Odsłona 2. Cezar, który nie chcąc poddać się przeważającej sile spiskowców, skoczył z wysokiego tarasu do morza, zdołał się szczęśliwie uratować. Zbiera on teraz siły do nowej walki, myśląc przede wszystkim o uwolnieniu Kleopatry. Przy boku Cezara staje Sekstus, jemu to umierający na skutek odniesionej w bitwie ciężkiej rany Achillas oddał pierścień - symbol władzy nad egipskimi pułkami.
Odsłona 3. Kolejna bitwa przynosi zwycięstwo Cezarowi. Sekstus przyprowadza przed jego oblicze uwolnioną Kornelię, donosząc zarazem o śmierci zdradzieckiego Ptolemeusza. Na zapytanie Kornelii, kto teraz włoży na swe skronie koronę władców Egiptu, Cezar wskazuje uszczęśliwioną Kleopatrę. Radosny hymn zamyka operę.
"Juliusz Cezar" jest wśród oper Haendla jedną z najbardziej dramatycznych i najszczodrzej wyposażonych w teatralne efekty. Kompozytor powiększył tu również znacznie orkiestrę, dołączając do normalnie w ówczesnej operze używanego składu także rogi, trąbki, flety i harfy, a nawet wprowadzając w pewnym momencie dodatkową orkiestrę kameralną na scenie. Do najpiękniejszych fragmentów opery zalicza się aria Cezara z towarzyszeniem koncertującego rogu, duet Kornelii i Sekstusa oraz wielka aria Kleopatry. Na uwagę zasługuje też większa niż w innych operach rola chóru.
Źródło: Przewodnik Operowy, Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie