Artykuły

Wszystko to nieco spóźnione i recenzja, skoro sztuka schodzi już z afisza (zakorzenił się u nas zwyczaj urządzania prasowej "premiery" w trzy miesiące po premierze) i przedstawienia, które w starannie odmierzonych dawkach ciągną się od czerwca i sama wreszcie problematyka "Głupiego Jakuba". Sztuka ta pojawiała się na bydgoskiej scenie w latach powojennych już parokrotnie, a teraz PTZP "odsmaża" ją nam w nowej wprawdzie obsadzie, lecz w starej interpretacji, bodaj po raz trzeci. Szkoda, że dzieje się to właśnie teraz w Miesiącu Pogłębienia Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, kiedy chętniej wolelibyśmy zobaczyć którąś z interesujących pozycji dramaturgii radzieckiej.

Mimo tych wszystkich zarzutów nie mam zamiaru deprecjonować ani walorów scenicznych "Głupiego Jakuba" ani wartości jego bydgoskiej inscenizacji. Sztuka ta wyszła przecież spod pióra Tadeusza Rittnera, który na nowo odczytany i pozbawiony fałszywych etykiet "symbolisty" i "naturalisty" słusznie został uznany za jednego z naszych najwybitniejszych dramaturgów. Jego twórczość cechuje bystre, realistyczne spojrzenie na świat oraz świetne wyczucie wymogów scenicznych.

Nie był wprawdzie Rittner pisarzem - rewolucjonistą ale śmiało i niedwuznacznie zwalczał zakłamaną moralność światka mieszczańskiego. Podobnie mają się sprawy z "Głupim Jakubem".

- Tu jeszcze jeden pocisk wymierzył Rittner w pasożytnicze warstwy społeczne - tym razem zdemaskował on hipokryzje, i dekadencję środowiska ziemiańskiego.

Atmosfera schyłkowości dominuje w sztuce przytłaczając nieco swym ponurym wydźwiękiem nawet sceny o wybitnie komediowym charakterze. Bo zaloty starzejącego się szambelana wywołują mniej ironicznych uśmiechów niż gorzkich refleksji, skoro Rittner unaocznia nam jednocześnie na przykładzie Hani fakt, że ten ginący w bezczynności i apatii świat ma jeszcze dość siły, by przyciągnąć jednostki słabe charakterami. Podobnie i emerytowany lejtnant Teofil żyjący na łaskawym chlebie u szwagra, swymi błazeństwami, tym nieudolnym lecz rozpaczliwym podkreślaniem pozorów zachowania jakichś resztek godności własnej i samodzielności - budzi u nas w równym stopniu litość, co śmiech. Rejestr życiowych bankrutów moralnych, ludzi wyzbytych skrupułów uzupełniają, lecz nie zamykają wyraziste postaci Prezesa, Doktora i Katarzyny. W tym środowisku zakłamania i wyrachowania jedyny człowiek bezinteresowny i uczciwy musi - niemal siłą rzeczy - nosić miano głupiego.

Reżyseria Mieczysława Wielicza utrzymała sztuką we właściwym jej klimacie, nie przerysowując ani jej akcentów farsowych, ani też nie dążąc do zbytniej dramatyzacji. Na ogół przedstawienie bydgoskie stoi na dobrym i wyrównanym poziomie, choć interpretacja poszczególnych ról budzi pewne zastrzeżenia.

Mieczysław Wielicz w postaci tytułowej wniósł na sceną sporo świeżości i prostoty, lecz jego Jakub był nieco za gładki, za bardzo salonowy, stąd zachowanie młodego rządcy stwarzało niekiedy pozory nonszalancji.

Hania - w interpretacji Bożeny Janiszewskiej - wyrazista i konsekwentna w realizacji swych planów, niepotrzebnie zatracała sporo ze swej szorstkości, z jaką poruszać się winna po szambelańskich "salonach". Tym niemniej aktorka potrafiła z umiarem wygrać wiele z wewnętrznych przeżyć tej wyrachowanej dziewczyny.

Trudną rolą szambelana wypracował Hieronim Konieczka bardzo drobiazgowo. Może zatracił on nieco blasku dawnej świetności szambelana na rzecz stetryczałości i starczych dziwactw, lecz ten kontrast w stosunku do świeżości Jakuba, zdaje się być świadomym, choć niekoniecznie słusznym założeniem reżysera.

Wanda Rucińska ani na jotą nie przerysowała na ogół rozhisteryzowanej na pół zgorzkniałej siostry szambelana, a Władysław Lason stworzył doskonałą wprost postać żałośnie zabawnego Teofila.

W pozostałych udanych rotach wystąpili Lucyna Ćwiklikówna (Misia), Helena Krzywicka (Katarzyna), Władysław Cichoracki (Prezes), Bogdan śmigielski (Jerzy), Mieczysław Winkler (Doktor), Jan Kwiatkowski (lokaj). Scenografia Antoniego Muszyńskiego - bardzo poprawna.