Gdzie są Ateny teatru? W Lublinie
Wielu przeczyta być może z zaskoczeniem, że stolicą polskiego teatru był, a przynajmniej bywał i bywa... Lublin. Tu są najstarsze budynki teatralne w kraju, tu odbywał się najważniejszy festiwal czasu przełomu, który dał Polsce wolność, i tu pracują najwięksi eksperymentatorzy offowej sceny autorskiej - pisze Grzegorz Józefczuk we Gazecie Wyborczej - Lublin.
Pierwszy argument jest taki, że w Lublinie znajduje się najstarszy w Polsce - po krakowskim Starym Teatrze - budynek teatralny. To Teatr Stary przy ul. Jezuickiej [na zdjęciu przed remontem[ na Starym Mieście, wzniesiony przez Łukasza Rodakiewicza w 1822 r. Pierwszy spektakl wystawiono tu 20 października 1822 r. Budynek w stylu klasycystycznym, o pięknym kameralnym wnętrzu, przetrwał w niezmienionym kształcie. Działo się tu wiele - a dziać będzie się jeszcze więcej. Wprawdzie były lata, kiedy budynek omal nie przekształcił się w ruinę, lecz obecnie kończy się jego remont prowadzony z pomocą unijnych dotacji - i z początkiem 2012 r. rozpocznie tu działalność odrodzony Teatr Stary, nowa lubelska instytucja kultury. Stanie się miejscem przyjaznym Melpomenie, a zarazem będzie niezwykłą atrakcją turystyczną. Albowiem Teatr Stary wzniesiono w miejscu drewnianej zabudowy z czasów Władysława Łokietka, który w 1317 r. nadał Lublinowi prawa miejskie. W odrestaurowanym obiekcie publiczność teatralna czy koncertowa będzie mogła we foyer podziwiać zrekonstruowaną ścianę domostwa sprzed siedmiu wieków.
Niektórych zaskoczy również taka wiadomość, że z kolei wzniesiony 125 lat temu budynek Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie jest jednym z najstarszych gmachów zaprojektowanych z myślą o teatrze i stale służących teatrowi - po krakowskim Starym Teatrze (1799), Teatrze Narodowym w Warszawie (1833) i Teatrze Polskim w Poznaniu (1875). Otwarta w 1886 r. scena była uczestnikiem i świadkiem wzlotów i upadków dyrektorów, reżyserów i aktorów. Bywało, że grano tu takie tytuły, jak: "Pamiętniki dziewicy", "Szkoła kokot", "Dziesięć cór Józefata w po-szukiwaniu męża", "Przygody poślubne młodego rezerwisty" czy "Czaszkę mordercy". Jednakże zarazem lubelski teatr zapisał się w biografii wszystkich wielkich postaci polskiego teatru. I to tutaj 12 sierpnia 1944 r. odbyła się premiera "Moralności pani Dulskiej" w reżyserii Ireny Ładosiów-ny, pierwszego polskiego spektaklu wystawionego w wyzwalanej Polsce. Nic dziwnego, że Teatr Osterwy z dumą podkreśla, że na jego scenie karierę teatralną rozpoczynali: Jan Świderski, Czesław Wołłejko, Ryszarda Hanin, Wiesław Michnikowski, Henryk Bąk, Zofia Kucówna, Henryk Bista, Stanisław Mikulski czy Jan Machulski.
W1961 r. Andrzej Rozhin, nikomu nieznany student i początkujący aktor, założył studencką grupę Gong 7.30, przekształconą trzy lata później w Gong 2. Ten pierwszy studencki teatr w Lublinie stał się legendą lat 60. i 70. XX w. Za sprawą Rozhina w 1966 r. odbyła się w Lublinie pierwsza Studenci Wiosna Teatralna Festiwal, który potem nazwano Lubelską Wiosną Teatralną - Warsztatem Młodego Teatru, zakończył swój żywot w 1974 r., kiedy to Rozhin opuścił Lublin. Już w 1976 r. festiwal odrodził się, lecz w innej formule i z innymi intencjami -jako Konfrontacje Młodego Teatru, których ostatnia edycja odbyła się w 1981 r. Konfron-tacje w Lublinie uzyskały prestiż najważniejszej imprezy młodego teatru w Polsce tamtych lat, stały się miejscem
debaty politycznej i społecznej, odnalazły w teatrze siłę sprzeciwu wobec zastanej rzeczywistości PRL-u. W organizacji Konfrontacji Młodego Teatru krzepły offowe teatry alternatywne, których działalność i moc inspiracyjna sprawiły, że Lublin nazywano "zagłębiem teatralnym". Chodzi o Provi-sorium Janusza Opryńskiego, Grupę Chwilową Krzysztofa Borowca i Scenę 6 Henryka Kowalczyka. Janusz Opryński lubi powtarzać za Adamem Michnikiem, że Lublin stał się "Atenami teatru". To środowisko wspomagało narodziny Solidarności, a w stanie wojennym działało w podziemiu.
Jednocześnie w Lublinie narodziły się dwie inicjatywy, jedne z najbardziej oryginalnych autorskich projektów teatralnych w Polsce. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim wl969 r. Leszek Mądzik założył Scenę Plastyczną KUL. Natomiast w podlubelskich Gardzienicach znalazł miejsce dla realizacji swoich pomysłów Włodzimierz Staniewski, zakładając w 1977 r. Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice. Leszek Mądzikjest teatralnym samotnikiem, pracuje sam i nie tworzy szkoły. Natomiast Włodzimierz Staniewski realizując kolejne spektakle, uczy adeptów w Akademii Teatralnej oraz buduje w Gardzienicach, po latach starań, Europejski Ośrodek Praktyk Teatralnych. To jedne z najbardziej znanych na świecie grup teatru eksperymentującego.
Duch festiwalowych mitingów odżył w Lublinie w 1996 r. - odbyła się pierwsza edycja Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego "Konfrontacje Teatralne", obecnie prowadzonego przez Janusza Opryńskiego. To Konfrontacje, które w swej formule podkreślają ideę spotkania teatrów Zachodu i Wschodu, były głównym wydarzeniem Roku Gombrowicza 2004. Obok liderów tego środowiska, Teatru Provisorium i Kompanii Teatr, w Lublinie znaleźli przychylność i warunki do pracy twórcy nowego pokolenia teatrów postoffowych, którzy tworzą dzisiaj czołówkę swych środowisk. To m.in. Paweł Passini, założyciel neTTheatre, Łukasz Witt-Michałowski, twórca Sceny Prapremier InVitro czy Tomasz Bazan, który założył Teatr Maat Projekt. Jest o nich coraz głośniej - i będzie jeszcze głośniej.
Dlatego ciągłość lubelskich tradycji teatru -jako służby publicznej i miejsca społecznego dialogu, a równocześnie przestrzeni autorskich poszukiwań i awangardowych eksperymentów - jest jednym z najmocniejszych argumentów lubelskiej aplikacji w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury.
