Terapia sceną?
O przedpremierowym pokazie projektu "Ptak" w Teatrze Ósmego Dnia realizowanym przez grupę Juliisytuacje pisze Katarzyna Nowaczyk z Nowej Siły Krytycznej.
"Ptak. Niebiesko-zielono-biało-czerwono-różowo-czarny na srebrnym tle" to spektakl eksperymentalny, który powstał przy wykorzystaniu metody coachingu. Coaching jest pojęciem robiącym w ostatnim czasie zawrotną karierę. Zasadniczo jest rozumiany jako "odblokowanie potencjału osoby w celu maksymalizacji jej czy jego dokonań i działań" lub "sztuka ułatwiania działania, uczenia i rozwoju drugiego człowieka". Jego istotą jest dialog "poprzez który strony wchodzą w interakcję w dynamicznej wymianie, aby zrealizować cele".
To zaplecze teoretyczne zdaje się kluczem do uchwycenia sensu projektu Julii Szmyt, która wykorzystuje praktyki coachingu w teatrze i wpisuje w przestrzeń sztuki autentyczne historie i wydarzenia. Spektakl został poprzedzony warsztatami, w których brali udział aktorzy i trenerzy. Ich zadanie polegało na przefiltrowaniu przez własne przeżycia i doświadczenia tytułowego hasła "Ptak. Niebiesko-zielono-biało-czerwono-różowo-czarny na srebrnym tle". Zebrany w ten sposób materiał stał się podstawą scenariusza, który łączy luźno powiązane ze sobą historie bohaterów. Pojawia się w nim problem odrzucenia, patologicznej miłości córki do ojca, a także zaniedbania, niedowartościowania. Aktorzy starają się walczyć ze stereotypami, przełamywać narzucone im role życiowe, szukać dla siebie przestrzeni i wolności.
Przedstawienie rozpoczyna się zbiorowym opłakiwaniem kogoś, kto odszedł. Na scenie znajduje się niewielka drewniana skrzynia z jednej strony zasypana ziemią oraz druga, znacznie większa, która służy jako wanna, schronienie, stół, wnętrze domu. Aktorzy chodzą boso, są brudni, umazani błotem. Opowiadają o swoich problemach, traumach, rozterkach. Jedna z bohaterek porusza się na wózku, który jednak jest starym dziecięcym wózkiem-zabawką. Jej kalectwo ma charakter duchowy. Dotyczy psychiki, osobowości, a przede wszystkim chyba jej własnej niedojrzałości. Jest bezradna i bezbronna w kontakcie z ludźmi, zepchnięta na margines, odizolowana, chwilami wyśmiewana. Na scenę została wprowadzona przez chłopaka, który również zmaga się z problemem własnej tożsamości. To typ nadwrażliwego, zapatrzonego w siebie nastolatkiem. Chce być doceniony, pragnie się podobać, szuka uznania i akceptacji. Popycha dziewczynę na wózku, przeskakuje ponad jej głową, przekomarza się z nią, szarpie. Jest szalony, życiowo niedoświadczony, a jego problemy na tle innych wydają się banalne. Inna opowieść dotyczy skomplikowanych relacji córki z ojcem. Kobieta zwierza się z tego, jak bardzo była zazdrosna o matkę, którą i tak kochała bezgranicznie. Marzyła o tym, by ojciec choć raz po powrocie z pracy, wspaniały w swym mundurze, podszedł do niej i przywitał się tak czule jak z matką. Gniew, zazdrość miesza się tu z poczuciem winy i odrzucenia.
W obrębie kompozycji panuje, niestety, całkowity chaos. Spektakl porusza wiele różnych wątków, które jednak nie składają się na spójną całość. Zamysł teatralny pozostaje także mało czytelny. Oś dramatyczna budowana jest na kilku osobnych historiach. Opowieści te stanowią rodzaj terapeutycznej impresji, w której brakuje spoiwa łączącego, brakuje także nadrzędnej wizji, która tłumaczyłaby celowość zwierzeń aktorów w obecności świadków.
W finale ze skrzyni-grobu powstaje tytułowy ptak, pytając "kto następny?". Może więc wszystkie te historie były tylko projekcją aktora-tytułowego kolorowego ptaka? A może to uruchamianie ciągłej zmiany poprzez umieranie? Motyw śmierci jest bowiem silnie wyczuwalny. Wszyscy nieuchronnie zmierzają w jej kierunku, ale żaden z bohaterów nie chce się jej ostatecznie poddać. Walczą więc z lękiem, przerażeniem, niepewnością.
"Ptak" jest zaprezentowaniem widzowi wyników grupowego coachingu. Uteatralizowane historie aktorów jednak niewiele wnoszą. Nie wiadomo też komu właściwie mają służyć terapii aktora czy widza?
[Przytoczone w tekście definicje coachingu pochodzą z książki "Coaching. Teoria, praktyka, studia przypadków" pod redakcją Małgorzaty Sidor-Rządkowskiej, Kraków 2009]
