Artykuły

Zaczęło się od krótkiej imprezy w setną rocznicę urodzin mieszkającego kiedyś na ul. Krochmalnej pisarza Isaaca Bashevisa Singera. Dziś to dwieście wydarzeń w dziesięć dni. W sobotę (24 sierpnia) początek X Warszawy Singera. Ciekawe wydarzenia związane z kulturą żydowską także w Łodzi.

- Na pierwszą edycję przyjechał Israel Zamir Singer, syn noblisty. Teraz też będzie, tym razem z wnukami - mówi Gołda Tencer, dyrektorka Fundacji Shalom.

Relacje między Isaakiem i Israelem były trudne. - Pisarz wyemigrował do Stanów w 1935 r., zostawił w Warszawie partnerkę i pięcioletniego syna, którzy niedługo później wyjechali do Palestyny - mówi Remigiusz Grzela, który poprowadzi spotkania literackie podczas festiwalu. - Spotkali się dopiero w 1955 r., gdy Isaac zaproponował Israelowi tłumaczenie jego dzieł na hebrajski.

W literackiej części programu Władysław Bartoszewski cofnie się do 1963 r., gdy w jerozolimskim instytucie Yad Vashem opowiadał o działalności Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj - pretekstem jest wydana przez PWN książka "O Żegocie relacja poufna sprzed pół wieku". Dziennikarz Maciej Wierzyński przybliży kulisy jego rozmów z Janem Karskim, emitowanych w połowie lat 90. na antenie "Głosu Ameryki", których zapis ukazał się w książce "Emisariusz własnymi słowami". O nowej książce "Ptasie ulice" opowie Piotr Paziński, laureat Paszportu "Polityki" i Europejskiej Nagrody Literackiej.

Przerwane kariery

Festiwal otworzy w niedzielę w synagodze Nożyków koncert kantorów z Ameryki i Izraela, ale już w sobotę na skwerze przy nowym Muzeum Historii Żydów Polskich trwał będzie piknik poświęcony żydowskim zespołom bigbitowym. Łódzkim Śliwkom, szczecińskim Następcom Tronu czy warszawskiemu Babel Combo nie dana była kariera Skaldów, Polan czy Breakoutu - przerwała ją antysemicka kampania w marcu 1968 r. Muzycy w większości wyemigrowali do Szwecji i Izraela.

Te zespoły też grały pod wpływem Shadowsów, Beatlesów, Stonesów. Zdobywały laury na festiwalach, były opisywane w gazetach, nagrywały w studiach radiowych, dzięki czemu zachowało się do dziś trochę ich utworów. Najwięcej - Śliwek, które łączyły fascynacje "muzyką mocnego uderzania" z poezją Mickiewicza, Żeromskiego i Szekspira, choć świetne są też piosenki do słów Bolesława Zedermana, kolegi muzyków.

Z repertuaru Następców Tronu przetrwał tylko protest song "Płacz wietnamskich dzieci". Żadne fonograficzne ślady nie pozostały za to prawdopodobnie po Babel Combo, zespole działającym przy Babelu, młodzieżowym klubie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Warszawie. Muzyczną gwiazdą wieczoru będzie Ania Rusowicz, która oprócz bigbitowych utworów z repertuaru własnego i mamy Ady zaśpiewa piosenki Śliwek.

Potem Tomasz Stańko i jego nowojorski kwartet spotkają się z klezmerami z Kroke, w Teatrze Żydowskim zaśpiewa kantor Dudu Fischer (Jean Valjean w broadwayowskiej wersji "Nędzników"). Wydarzeniem będzie występ The Other Europeans, 14-osobowej orkiestry założonej przez klezmerów i romski zespół Lautari. W finale 1 września na pl. Grzybowskim spotkają się: Joshua Nelson pochodzący z rodziny czarnych Żydów amerykańskich, grająca dawną muzykę weselną grupa Cukunft gitarzysty Raphaela Rogińskiego (w wersji rozszerzonej do big-bandu) oraz Kayah i Transoriental Orchestra z repertuarem z przygotowywanej płyty.

Spektakle inspirowane dziełami Singera zaprezentują Compagnie du Hasard z Francji i Teatr Żydowski z Bukaresztu, a izraelski Teatr Narodowy Habima wystawi "Dybuka" w postaci widowiska kukiełkowego. Będzie też m.in. performance "Golem" Candelarii Saenz Valiante, wokalistki grupy Paristetris, oraz adaptacja powieści "Dotknij wiatru, dotknij wody" Amosa Oza w reż. Karoliny Kirsz.

W tym roku festiwal rusza w miasto, m.in. nad Wisłę. W klubie La Playa odbędą się warsztaty tańca żydowskiego (Michał Piróg) i kuchni izraelskiej (Jan Kuroń).

Łódź: nieistniejąca synagoga w 3D

W niedzielę (25 sierpnia) w Łodzi pierwsze z cyklu wydarzeń upamiętniających rocznicę likwidacji Ghetta Litzmannstadt. Od początku 1940 r. do sierpnia 1944 r. przeszło przez nie 200 tys. Żydów z całej Europy oraz pięć tysięcy Cyganów z Austrii.

Najważniejszym punktem programu będzie koncert "Synagoga w wyobraźni" w przyszły czwartek (29 sierpnia). Ola Bilińska zaśpiewa przedwojenne żydowskie kołysanki, a smyczkowy NeoQuartet wykona "The Dreams Prayers of Isaac the Blind" Osvaldo Golijova. Muzyce wykonywanej w parku Staromiejskim (znanym bardziej jako park Śledzia, bo przed wojną Żydzi handlowali w tej okolicy rybami) towarzyszyć będą trójwymiarowe wizualizacje synagogi Alte Szil, która stała w tym miejscu do listopada 1939 r. Dziś po jednej z najokazalszych (z elementami stylu neomaureatańskiego) świątyń w tej części Europy nie ma śladu. Archeolodzy w tych dniach przeprowadzą badania, które pozwolą odsłonić i zabezpieczyć jej fundamenty.