Artykuły

Semestr autorski czyli cykl warsztatów Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań prowadzony będzie przez dr hab. Katarzynę Osińską pt. "Wspólnoty artystyczne w Rosji: studia, kolonie artystów, kółka, stowarzyszenia twórcze, salony".

Zgłoszenia prosimy przesyłać do 7 lutego 2014 na adres Karoliny Wycisk: karolina@grotowski-institute.art.pl.

Udział w warsztatach jest bezpłatny.

***

W książce "Klasztory i laboratoria. Rosyjskie studia teatralne: Stanisławski, Meyerhold, Sulerżycki, Wachtangow" (Gdańsk 2003) przybliżyłam problematykę dotyczącą działalności studiów teatralnych, także w ich aspekcie wspólnotowym - jako małych grup twórczych. Wskazałam wówczas na prekursorski charakter rosyjskich studiów z początku XX wieku wobec zjawisk charakterystycznych dla wielu nurtów teatru drugiej połowy minionego stulecia nie tylko w Rosji, ale i w świecie Zachodu. Takie bowiem aspekty studyjności, jak uznanie nadrzędności procesu poszukiwań nad przygotowaniem spektaklu, "antystrukturalny" charakter tego typu grup (negowanie instytucjonalności, egalitaryzm, antyhierarchiczność) czy wreszcie utożsamianie pracy studyjnej z projektem egzystencjalnym - sprawiają, że studia stanowią znakomite przykłady communistas (w rozumieniu Victora Turnera). W książce tej podjęłam także próbę zmierzenia się z problematyką wspólnotowości w perspektywie innej niż zachodnia. W rozdziałach poświęconych Leopoldowi Sulerżyckiemu wskazałam na znaczenie tradycji słowiańskiej "obszcziny" (czyli: wiejskiej wspólnoty gminnej - terminu kluczowego w słowniku rosyjskich słowianofilów) oraz myśli Lwa Tołstoja w kształtowaniu się praktyki studyjności. W kolejnej mojej pracy Teatr rosyjski XX wieku wobec tradycji. Kontynuacje, zerwania, transformacje (Gdańsk 2009) podjęłam temat ewolucji idei studyjności w drugiej połowie XX wieku, szerzej omawiając dwa przykłady jej realizacji: w teatrze prowadzonym przez Lwa Dodina oraz w Szkole Sztuki Dramatycznej Anatolija Wasiljewa. W dwudziestowiecznej Rosji mamy do czynienia - naprzemiennie - z okresami rozwoju idei wspólnotowych w sztuce, co przekłada się na rozkwit działalności ugrupowań twórczych, kolonii artystycznych, studiów i okresami zaniku tego rodzaju aktywności, spowodowanego różnymi czynnikami, najczęściej zewnętrznymi, w tym - ingerencją państwa, stosowaniem przezeń narzędzi kontroli i przymusu. Sytuację tę dobrze objaśnia koncepcja binarnego modelu kultury rosyjskiej (Borisa Uspienskiego i Jurija Łotmana) czy też model zaproponowany przez Władmira Papiernego w jego książce Kultura Dwa (1985), wedle którego jeden biegun - rewolucjonistyczna, kosmopolityczna, eksperymentalna Kultura Jeden nieuchronnie zastyga w monumentalną, imperialną, nacjonalistyczną Kulturę Dwa. A zatem, jeśli zaliczyć studia i inne małe grupy twórcze do kategorii Kultury Jeden, to stosunkowo szybko przegrywają one w konfrontacji z instytucjami oficjalnymi, mającymi poparcie państwa, opartymi na autorytecie władzy. Inaczej rzecz ujmując, więzi charakterystyczne dla communitas wypierane są przez strukturę societas.

Podczas warsztatów prowadzonych w ramach semestru autorskiego w Instytucie Grotowskiego zamierzam rozwinąć temat wspólnot artystycznych na wybranych przykładach ze środowisk artystycznych, już niekoniecznie związanych z teatrem dramatycznym. Okresy aktywności różnego rodzaju wspólnot artystycznych w Rosji przypadają na przełom XIX i XX wieku, na lata dwudzieste i początek trzydziestych, na lata siedemdziesiąte XX wieku (szczególnie w dziedzinie sztuk plastycznych) oraz na okres po "pieriestrojece", kiedy - począwszy od lat dziewięćdziesiątych - w Rosji mamy do czynienia z prawdziwym boomem studyjności oraz rozkwitem różnego rodzaju "art-grup" w obszarze sztuk plastycznych. Posiłkując się przykładami z różnych obszarów twórczości oraz różnych epok, podejmę próbę dokonania rozróżnienia między rozmaitymi formami wspólnotowości. Jeśli bowiem w małych grupach teatralnych typu studyjnego mamy do czynienia z jednoczącą ich członków sprawą czy ideą, która wyznacza granice wspólnoty, to w grupach artystycznych, działających w obszarze sztuk plastycznych czy wizualnych najczęściej spotykamy się ze "zbiorem" silnych indywidualności. Prześledzenie różnego typu wspólnot w dłuższej perspektywie czasowej pozwoli na ustalenie, w jaki sposób zmieniała się podmiotowość wspólnot: od grup skupionych na sobie, zamkniętych w kręgu, w którym mamy do czynienia z wyraźną barierą między twórcą i odbiorcą po sytuację, w której członkami wspólnoty stają się widzowie, będący w istocie współtwórcami sztuki. Nie bez znaczenia dla tematu będą też kwestie związane ze zmianami dokonującymi się w strukturze społecznej oraz reakcje na te zmiany w obszarach communitas. Jeden z wykładów zamierzam poświęcić próbie zdefiniowania bądź prześledzenia zmian w rozumieniu takich pojęć, jak bohema, underground czy "tusowka" - nieprzetłumaczalne na język polski słowo oznaczające współczesną formę samoorganizacji środowiska artystycznego, pozbawioną wyraźnych granic oraz wyraźnych zasad ideowej wspólnoty. Wreszcie zamierzam przyjrzeć się takim starym kategoriom, jak "życiotworzenie" - zjawisko charakterystyczne dla twórców i grup artystycznych z początku XX wieku, w perspektywie nowszych badań z zakresu antropologii i socjologii sztuki.

Wystąpienia będą ilustrowane przykładami rozmaitych wspólnot artystycznych z obszaru kultury rosyjskiej od przełomu XIX i XX wieku po przełom XX i XXI stulecia.

Warsztaty I

10 lutego 2014 {poniedziałek} 18:00

Petersburg z początku XX wieku - jako przestrzeń realizacji idei "życiotworzenia": na przykładach stowarzyszeń i kółek

Warsztaty II

10 marca {poniedziałek} 18:00

Koktebel (miejscowość na Krymie) - nieformalna kolonia artystyczna stworzona przez poetę Maksymiliana Wołoszyna

Warsztaty III

12 maja {poniedziałek} 18:00

Studia wolnego tańca - sieć amatorskich grup artystycznych, szczególnie aktywnych w latach dwudziestych XX wieku, zainspirowanych występami Isadory Duncan, a także m.in. ideami Émila Jaques-Dalcroze'a

Warsztaty IV i V

2 czerwca {poniedziałek} 18:00

(zajęcia podwójne)

Lianozowo - lata siedemdziesiąte XX wieku, miejsce narodzin moskiewskiego konceptualizmu

Współczesne art-grupy oraz działania teatralne realizowane na zasadzie projektów

Warsztaty będą prowadzone w postaci około godzinnego wykładu, a następnie dyskusji z udziałem uczestników.

***

Katarzyna Osińska (na zdjęciu) - dr hab., profesor w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Warszawa). Zajmuje się teatrem rosyjskim XX wieku, szczególnie jego nurtem studyjnym i laboratoryjnym, widowiskami masowymi, związkami teatru ze sztukami plastycznymi. Interesuje się problematyką transferu kulturowego w odniesieniu do związków rosyjsko-hiszpańskich (w tym tematem obecności Don Kichota w Rosji). Jako krytyk obserwuje nowe zjawiska teatralne. Najważniejsze publikacje książkowe: Leksykon teatru rosyjskiego XX wieku (Warszawa 1997), Klasztory i laboratoria. Rosyjskie studia teatralne: Stanisławski, Meyerhold, Sulerżycki, Wachtangow (Gdańsk 2003), Jewgienij Wachtangow - co zostaje po artyście teatru? (Wrocław 2008; redakcja, wstęp, kronika), Teatr rosyjski XX wieku wobec tradycji. Kontynuacje, zerwania, transformacje (Gdańsk 2009). Publikowała w czasopismach naukowych i tomach zbiorowych w Polsce, Rosji, Bułgarii, Francji, na Węgrzech, a także w polskich i rosyjskich czasopismach literackich i teatralnych, m.in.: "Dialog", "Didaskalia", "Literatura na Świecie", "Teatr", "Tieatr" (Moskwa), "Petersburskij tieatralnyj żurnał", "Voprosy tieatra / Prosceanium" i in. Uczestniczyła (jako kuratorka) w programach prezentujących polski teatr za granicą: "Dni Tadeusza Kantora w Moskwie" (2005), "Polski Teatr w Moskwie" (2011), "South/ East Partnership. Madryt - Warszawa/Wrocław - Moskwa" (2011). Uczestniczka debat na temat miejsca historii i pamięci w teatrze polskim i rosyjskim. Ostatnio organizowała konferencję poświęconą Konstantinowi Stanisławskiemu w stupięćdziesięciolecie urodzin (w dniach 27-29 maja 2013 w Warszawie w ramach festiwalu "DA!DA!DA!"). Wykłada historię teatru rosyjskiego na Akademii Teatralnej w Warszawie oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.