On, ona i magnetowidy
On - Piotr Lachmann, poeta, eseista polsko- i niemieckojęzyczny, laureat Fundacji Jurzykowskich i Nagrody Jeleńskiego, od 1983 roku zajęty wraz z Jolantą Lothe tworzeniem teatru multimediów: wideo, fono - żywym. W 1985 dało to eksperymentalny teatr "Poza" zwany też odtąd LLT (Lothe - Lachmann Theatre), dobrze znany koneserom w kraju i za granicą. Reżyser, scenarzysta, operator i scenograf LLT.
Ona - Jolanta Lothe, aktorka wielkiej witalności, o warunkach Hanny Schygulli, po zerwaniu z Teatrem Narodowym w 1982 roku skupiona już tylko na działaniach i premierach LLT. Jest na scenie i na ekranach magnetowidów; zwielokrotniona, graficznie przetwarzana, stająca się nieustannie. Także montażystka własnych materiałów.
Magnetowidy - plus kamery, plus lasery, plus cyfrowe, nieograniczone wprost w skutkach zapisy żywych działań technikami audiowizualnymi. W służbie sztuki, ba filozofii; ta technika ujawniać ma (i ujawnia!) istotę absolutu. Nic mniej i nic poniżej nie interesuje twórców LLT.
Przedstawienie ostatnie, pokazane w STUDIO, jak zwykle u nich wciąż zmieniane i rozwijające się, nazwywa się "Operacja Alkestis" i jest refleksją na temat... tematu Eurypidesowskiej "Alcesty" (Alkestis), uzupełnionego szczątkami tekstów w sprawie Alkestis z Platona, Glucka, Rilkego, Kasprowicza i... Stalina (też i o Stalinie).
Zatem -
On, to także król Ferai, Admet, który wedle starogreckich mitów i tragedii Eurypidesa zażądał od bliskich ofiary życia. Nikt nie chciał umrzeć za Admeta, prócz żony, Alkestis. W tym spektaklu On to również Wojciech Malajkat na kasecie, nagrany, kreujący Admeta uwspółcześnionego, poszukującego dawcy serca do przeszczepu. Ale jest tu jeszcze jeden Admet, multi-Admet, Stalin, za którego umierały tysiące, a wśród nich - własna, Stalinowa, żona.
Ona - to Lothe - Alkestis, córka Peliasa, ofiarowująca się z miłości na śmierć za męża. I otrzymująca, jak chciał mit, w nagrodę zmartwychwstanie. Powracająca potem z Hadesu, ta sama i nie ta sama już; kopia, odbicie? Jak to z magnetowidów? To także Alkestis - żona Wielkiego Językoznawcy i Alkestis wielotysięczna, zbiorowa, umierająca w zbiorowych grobach dobrowolnie za ideały swojej wiary i miłości.
Magnetowidy i cały ten techniczny sztafaż, to szczególne filtry metafizyczne, które mają pokazywać proces rozpadu ciała - śmierci - namacalnie, graficznie i w kolorze, a potem - jego scalanie - zmartwychwstanie.
Rzecz, tak u Eurypidesa jak i u Lachmanna, jest o paru sprawach na raz: o ofierze (Umrzeć za, mourir pour, sterben fuer...), o nagrodzie, czyli zmartwych-wstawaniu (bardzo ten wątek u Eurypidesa drażnił Jana Kotta, któremu zresztą dedykowany jest ten scenariusz) oraz o przemianie tożsamości (powrót mnę/Alkestis z zaświatów).
Właściwie wszystko już zostało napisane. Może tyle jeszcze - żywa obecność aktorki na tle jej zmultiplikowanej na ekranach, całkowitej lub redukowanej do fragmentów, obecności - naprawdę ilustruje coś, co się dzieje z naszym ja, w sposób, który zastanawia. Jak zastanawiały Balzaca możliwości, stricte ontologiczne, fotografii, te odbitki, które nazywał warstwami zdzieranej skóry... Lachmann nazywa to metafizyką przez szybę.
W przedstawieniu grają też - muzyka (piękny Lament Eumolosa)\ zmultiplikowany, quadrofoniczny głos, atakujący widza zewsząd; dzieła sztuki plastycznej; fotografie grobów masowych; nasza wyobraźnia i... specyficzny nastrój.
Alkestis w końcu wraca zza grobu. Przez miłość do życia, tylko tędy wiedzie droga? Wątpliwości miał i Eurypides i mają autorzy "Operacji Alkestis". Bo to istotnie operacja. Operacja w ciemni.
* Teatr STUDIO - Występy teatru LLT. Operacja Alkestis (na szczątkach Eurypidesa, Platona, Glucka, Rilkego, Kasprowicza i Stalina). Zdjęcia, tekst i reżyseria Piotr Lachmann. Układ tekstu i wykonanie Jolanta Lothe. Montaż i efekty cyfrowe LLT. Kompozycja Lament Eumelosa na kontratenor i bęben krowi - Piotr Noss. Fragmenty "Alkestis" Eurypidesa w przekładzie Jana Kasprowicza. Prapremiera - grudzień
