Artykuły

Złą passę mają w tej chwili na scenach warszawskich klasycy kome­dii. W Teatrze Kameralnym - Mo­lier nudny i fałszywy. W Teatrze Do­mu Wojska Polskiego - Fredro nie do poznania. Bo wychodząc z przed­stawienia "Wielkiego człowieka do małych interesów" poniektórzy wi­dzowie zapytywali: Czy to naprawdę Fredro? Gdzież tu fredrowski wdzięk i dowcip, gdzie konkretność i soczy­stość postaci? Gotowi byli nawet do­dawać: Nie wmawiajcie nam, że to jest dobra komedia!

Mieli rację: to nie był Fredro. Nie mieli racji: to jest świetna komedia. Potwierdzą to ci, którzy widzieli do­bre przedstawienia "Wielkiego czło­wieka do małych interesów" (choć trzeba przyznać, że było ich także wiele złych w przeszłości), i ci, któ­rym wyobraźnia pozwala domyślić się wszystkich możliwości teatralnych tkwiących w niewykorzystanych aktorsko postaciach i sytuacjach. Gdy­by ktoś ani rusz nie czuł się co do tego przekonany, trzeba mu chyba powiedzieć, by uwierzył na słowo: "Spuść się na mnie" - jak mawiał bohater tej komedii, pan Ambroży Jenialkiewicz.

Postać to w naszej literaturze komediowej zupełnie oryginalna. Wyrosła z galicyjskiego rezerwatu wypaczonych typków ludzkich. Człowieczek poczciwy, głupi, opętany bezmyślną aktywnością wokół spraw nikomu niepotrzebnych, z pretensjami myśliciela i polityka. Zaaferowany tym, co jakoby ma "na głowie", pra­gnie swoją ważność i swoją wolę wy­kazać w kierowaniu wszystkim, co się dokoła niego dzieje, wywołując tylko zamieszanie i inny od zamierzonego skutek. Tkwiący w nim zasób energii wyładowuje w pokracz­nych formach. Słusznie też doszuki­wano się w Jenialkiewiczu analogii z niektórymi działaczami galicyjski­mi połowy ubiegłego stulecia.

Z ówczesnego życia Galicji wzięte są i inne postacie komedii. Tworzą one w sumie żałosną galerię: głupa-wy kandydat na prezesa - Dolski; jego konkurent, cyniczny karierowicz - Leon; utracjusz polujący na do­bry spadek lub posag - Karol; ciemny zacofaniec uważający, że wszelkie zło idzie z książek - pan Ignacy; gąskowata - Aniela; jeżdżąca konno "emancypantka" - Matylda i jesz­cze parę drobniejszych okazów. Jak­że inny to świat od tego, który oglą­damy w pierwszych komediach Fre­dry, choć przecież z tamtego się wy­wodzący.

"Wielki człowiek do małych intere­sów" jest najwybitniejsza komedia Fredry z drugiego okresu jego (twór­czości, kiedy po wieloletnim milczeniu zabrał się znów do pisania sztuk nie pozwalając ich jednak wystawiać na scenie. Od lat jego młodości wiele się zmieniło w środowisku, na które patrzył. A że patrzył na nie okiem realisty, co innego teraz w tym świe­cie widział. Dawni Rejentowie, Gu­stawowie, Wacławowie, Birbanccy przerodzili się w Jenialkiewiczów, Dolskich, Leonów i Karolów. Równocze­śnie zaś świetny wiersz tamtych ko­medii ustąpił miejsca prozie, która posiada inną barwę i dużo mniej uroku. Pozostało go jednak jeszcze wiele - jak również wiele dowcipu, śmieszności i celności w charaktery­zowaniu ludzi i środowiska.

Wszystkiego tego nie było w przed­stawieniu Teatru Domu Wojska Pol­skiego.

Opracowała je jako warsztat reżyser­ski PWST OLGA KOSZUTSKA. Młoda re­żyserka miała za mało doświadczenia, aby z powodzeniem wykonać to niełatwe zresztą zadanie, a aktorzy też zawiedli. Przedstawienie było bez wyrazu, nija­kie, obsada aktorska niewłaściwie dobra­na. SATURNIN BUTKIEWICZ ma akurat wprost przeciwne uzdolnienia niż te, któ­re są potrzebne dla łagodnego, po pikwikowsku ujętego Jenialkiewicza. Robił w tej roli co mógł, ale niewiele mógł. JE­RZY PICHELSKI nie jest aktorem komicz­nym, a kazano mu grać komicznego Dolskiego. Wynik był bardzo smutny. Smut­na też była prymitywność gry w rolach Karola i Leona. Nie dużo lepiej było rów­nież z resztą. Wśród niej jeszcze najbli­żej - choć nie za blisko - Fredry zna­lazły się dwie kobiety: STANISŁAWA STĘPNIÓWNA jako Aniela i IRENA LAS­KOWSKA jako Matylda.

Toteż na zakończenie raz jeszcze apeluję: Nie posądzajcie Fredry, że napisał złą komedię. Natomiast miej­cie słuszne pretensje do teatru za złe jej wystawienie.