Artykuły

Francuski tytuł "Końcówki" Samuela Becketta -"Fin de partie" - lepiej oddaje sens misterium o zamieraniu i nadziei mimo wszystko. Gra zmierza ku końcowi: czas przestaje istnieć, pozostało tylko miejsce i ostatni ludzie na ziemi. Ludzie zdegradowani,ale nadal toczący grę. Do końca.

Po prapremierze "Końcówki"(1957)jej sens kojarzono z zagrożeniem atomowym,upatrując w dziele Becketta swoiste memento. Jeśliby na to dzieło patrzeć jedynie z tego punktu widzenia,jak na utwór - przestrogę,okazałoby się,że po latach bez mała trzydziestu nie powstały ani powieści,ani dramaty,ani nawet filmy silniej przemawiające od "Końcówki". Film "The day after",który narobił tyle hałasu,wydaje się bladym cieniem beckettowskiej wizji. ZNACZENIE "Końcówki" nie ogranicza się jednak do doraźnej publicystyki interwencyjnej,więcej nawet:owa wymowa interwencyjna została do dramatu dopisana przez interpretacje,istota zaś dzieła Becketta dotyka podstawowego lęku ludzkiego:lęku przemijania i samotności. Nie bez powodu obrał twórca przypadek graniczny,sytuację ludzi ostatnich wśród rumowiska cywilizacji,okaleczonych,skazanych na siebie,stęsknionych siebie i nienawidzących,świadomych kresu bez wyjścia. A jednak Hamm usiłuje przezwyciężyć tę sytuację,nawiązać kontakt z nie istniejącym już światem zewnętrznym odzyskać więź z tymi,którzy bytują obok. Podobnie Nell poszukuje sposobów potwierdzenia siebie w innych. Dramat Becketta, przesycony fatalizmem i metafizycznym lękiem,jest być może okrutną,ale trudną do wyrugowania ze świadomości człowieka XX wieku metafora losu ludzkiego. Losu w ogóle - poza historią i sprawdzalnymi realiami. Z diagnozą Becketta można się nie zgadzać,trudno ją jednak pomijać,niesie bowiem dramatyczne pytanie o sens ludzkiej egzystencji. Kto wie,czy nie bliżsi odpowiedzi na to pytanie są bohaterowie jego sztuk od ich autora w swoim uporczywym,choć daremnym, usiłowaniu nawiązania więzi z drugim człowiekiem. DOBRZE się więc stało,że rzadko u nas wystawiany dramat Becketta(przez samego autora traktowany jako utwór najważniejszy) przypomniał w Teatrze Małym - Jerzy Krasowski,poprzedzając "Końcówkę" mimodramem "Akt bez słów",swoistym pantomimicznym odpowiednikiem problematyki "Fin de partie". Przedstawienie przygotowane zostało w duchu beckettowskim,bez nadmiaru ekspresji,w tonacji "szarej" i jednostajnym rytmie który tylko w momentach zwrotnych ulega zakłóceniom. BECKETT obdarzył czwórkę swych bohaterów nierównym przydziałem atrybutów ludzkich. Najwięcej cech ludzkich skupia Hamm - ociemniały i sparaliżowany ale nadal namiętnie walczący o przezwyciężenie nieuchronnego kresu. Krzysztof Chamiec wykorzystał szansę ukazania całej gamy stanów emocjonalnych Hamma:od okrucieństwa po żebraninę o ślad uczucia od poczucia bezwzględnej przewagi po głuchą rozpacz. Jego partner Clov nie potrafi już tak silnie odczuwać - autor wyznacza mu rolę półmarionety. Witold Pyrkosz podkreśla tę swoistą pozycję postaci ruchem(efekt jednostajnego szurania clownowskich butów),barwą głosu i wyzbytą namiętności mimiką,ulegającą niewielkim korektom w chwilach,gdy Clov próbuje się buntować. Do roli marionetek-homunkulusów sprowadzeni zostali rodzice Hamma,mieszkańcy kubłów asenizacyjnych,ślepnący i pozbawieni możliwości ruchu. Jadwiga Polanowska(Nell)potrafi jednak w tak zredukowanej postaci odnaleźć ekstrakt kobiecości. Jej Nell czepia się życia z rozpaczliwą kokieterią,swoistą mieszaniną zdziecinnienia i pretensji do męskich hołdów. Jeszcze silniejszej redukcji podlega postać Nagga,którego funkcje życiowe ograniczają się do oczekiwania na pożywienia (Stanisław Michalik). Te cztery figury rozgrywają końcowy fragment swojej przejmującej gry z losem aż do ostatniego ruchu. Potem jednak następują oklaski,aktorzy się kłaniają. Gra toczy się nadal.

Samuel Beckett, "Końcówka" i "Akt bez słów",reżyseria Jerzy Krasowski,scenografia Krzysztof Pankiewicz.Teatr Mały. Premiera w dniu 13 czerwca.