Artykuły

W przedmowie do komedii "Cezar i Kleopatra" napisał Shaw, że to "lepsze niż Szekspir"... A podtytuł "historia", nawiązujący do historycznych dramatów teatru elżbietańskiego, świadczy, iż świadomie chciał się zmierzyć z Szekspirem. Dla widzów, przyzwy­czajonych do koturnów "Ryszarda III" czy "Juliusza Cezara" - "Cezar i Kleopatra" jest uroczą humoreską. Lecz właśnie humor jest wyzwaniem rzuconym Szekspirowi przez Wielkiego Kpiarza, przekonanego, iż jego Cezar jest postacią pełniejszą i żywszą niż imperator z szekspirowskiej tragedii. A humor stał się kluczem do zrozumienia shawowskiej koncepcji historii. Nie jako wzniosłej retrospekcji, koturnowej interpretacji tego, co dawno umarło, lecz jej obrazu wywołanego w wyobraźni pisarza, bez perspektywy dziejowej, bez patosu, historycznego dystansu do postaci. Dlatego o ile Cezar szekspirowski jest wzniosłą postacią władcy, o tyle Ce­zar Shawa jest zwyczajnym człowiekiem, który je, pije i kocha, który ma własne troski i codzienne radości.

Autor "Pigmaliona" pozbawił swego Cezara patosu, wzniosłych słów i gestów. Cezar mówi potocznym, zwyczajnym, językiem, a cała sztuka zbudowana jest na komediowych sytuacjach, na humorze i dowcipie słownym. Shaw nie cofa się tutaj przed świadomymi anachronizmami, byle bohaterów zbliżyć do współczesnego widza, byle uczynić ich bar­dziej ludzkimi.

W prologu do komedii o egipskiej królowej powiedział G. B. S.: "Niech umilkną wasi mężowie a wasze kobiety niech nie szepcą i nie kaszlą, ponieważ przybyłem tutaj, aby cofnąć zegar waszych dni o dwa tysiące lat, przesunąć jego wskazówki nad grobami sześćdziesięciu poko­leń. Nieszczęśni! Nie wyobrażajcie sobie, że jesteście pierwszymi istota­mi na tej ziemi. Miliardy istot podobnych wam oglądały już przed wami wschody i zachody słońca i zmiany księżyca. Oni byli tu niegdyś jak wy jesteście tu dziś i to o wiele nędzniejsi od tych, co już odeszli, ponieważ oni zbudowali piramidy, stojące po dziś dzień. Natomiast ta kupa prochu, której służycie ulegle, a którą nazywacie waszym impe­rium, rozwiewa się na wietrze, chociaż składacie na ten stos ciała waszych synów po to jeno, by powiększyć ilość tego prochu"...

Mówimy ciągle o shawowskim pojmowaniu historii i o jego traktowaniu postaci Cezara. A Kleopatra? Jako kilkunastoletnia dziewczynka była już królową egipskiego imperium. Po śmierci ojca panowała wspólnie z bratem i mężem, dziesięcioletnim chłopcem. Zausznicy i opiekunowie brata wygnali Kleopatrę, dopiero zwy­cięski Cezar osadził ją z powrotem na tronie, każąc poślubić dru­giego brata, Ptolemeusza XIII. A co zaszło miedzy egipska Królową-Dzieckim a dojrzałym, mądrym Cezarem? Historia dowodzi, że owocem ich związku stał się syn - Cezarion... Jak wybrnął Shaw z tej dziwnej historii - zobaczymy na małym ekranie.