Artykuły

"Hamlet" wg Williama Shakespeare'a w reż. Krzysztofa Garbaczewskiego w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie. Pisze Joanna Targoń w Gazecie Wyborczej.

Jeżeli ktoś spodziewał się kolejnej wersji historii Hamleta, mógł się zdziwić. Z dramatu Szekspira (a raczej z fabuły) w spektaklu Krzysztofa Garbaczewskiego pozostało niewiele, ale też reżyserowi nie chodziło o zwykłe jego wystawienie.

Są, owszem, w spektaklu fragmenty "Hamleta", ale nie w takiej kolejności jak u Szekspira - co więcej, bywa, że rozwiązują się w nieoczekiwany (inny niż w oryginale) sposób, tożsamość postaci jest płynna - na przykład Bartosz Bielenia, jeden z trzech Hamletów, jest Ofelią rozmawiającą z Poloniuszem o Hamlecie. W jednej scenie, bo w innych jest Hamletem (który też zamiast Laertesa prowadzi zbuntowany tłum do króla). Kiedy indziej Hamletem jest przez chwilę Poloniusz.

Fragmenty "Hamleta", filmowane w foyer i sąsiedniej Sali Modrzejewskiej, oglądamy na zawieszonym nad sceną okrągłym, obracającym się ekranie, którego rewers jest lustrem. Te fragmenty, grane psychologicznie, filmowane w bliskich planach, podbudowane mroczną, niepokojącą muzyką są bardzo sugestywne - poddajemy się im, choć nie tworzą fabuły, nie wiemy w gruncie rzeczy, kim są te postaci, które tak nas angażują. Może chodzi o pokazanie, jak łatwo dajemy się uwieść w teatrze? Jak niewiele potrzeba, żebyśmy przejęli się cudzym losem, nawet gdy ów los nie jest do końca zrozumiały?

Rozkładają na czynniki pierwsze

Wydaje się, że Garbaczewskiemu i Marcinowi Cecko chodziło o pokazanie, jak trudno dobrać się do "Hamleta", jeżeli nie chce się stosować klucza psychologii albo polityki, przekładać Szekspira na współczesność, dążyć do własnej wersji fabuły. Rozkładają "Hamleta" na czynniki pierwsze, umieszczając go w teatrze, który nie jest niezapisaną kartą - wręcz przeciwnie: przecież we foyer stoi popiersie Swinarskiego i wisi portret Modrzejewskiej, co prowadzi do powidoku niedokończonego "Hamleta" i do "Studium o 'Hamlecie' Wyspiańskiego. "Hamleta" Swinarskiego jako opus magnum i teatru totalnego, "Studium" Wyspiańskiego jako upartego wgryzania się w materię dramatu i odkrywania jego niejednoznaczności i niekonsekwencji. Swinarski i Modrzejewska pojawiają się zresztą fizycznie - grani przez Szymona Czackiego i Martę Ojrzyńską. To oni są niejako opiekunami Krzysztofa Zarzeckiego, drugiego Hamleta - aktora, który przyszedł do Wyspiańskiego z prośbą o pomoc w interpretacji "Hamleta". Trzecim Hamletem jest Roman Gancarczyk, któremu przypisany jest tekst "HamletaMaszyny" Heinera Müllera.

Nie szuka prawd i nie stawia diagnoz

Oglądamy więc "Hamleta" z całym bagażem rozmaitych interpretacji i myślenia o teatrze, "Hamleta" rozregulowanego, podawanego w wątpliwość, często niejasnego, a jednak wciągającego. Jest w tym spektaklu sporo powagi - choćby w rozpatrywaniu samotności Hamleta, jego niezdolności do miłości - ale też wiele ironii i niefrasobliwej zabawy.

Garbaczewski ucieka od tego, co można by nazwać wielkimi literami, nie szuka prawd i nie stawia diagnoz. Może nie wierzy w to, że teatr jest do tego odpowiednim miejscem. Szklana mapa Europy na podłodze sceny wypełnia się stopniowo krwią dopływającą przezroczystymi rurkami. Że to Europa, widzimy dopiero na ekranie, bo z poziomu widowni ta konstrukcja wygląda jak abstrakcyjna ozdoba, nieoczekiwanie zaczynająca wesoło tryskać czerwonym płynem. Europa na ekranie krwawi - ale czy to wielki symbol, nad którym mamy się zadumać? A może to tylko wizualny rym do "HamletaMaszyny", w którym wiele krwi, fizjologii i ruin Europy.

Dramat niespójny

Oglądanie tego "Hamleta" wymaga przestrojenia odbioru, gotowości do podążania za cudzą wyobraźnią, podsuwającą nie gotowe interpretacje, ale niejako proces ich tworzenia. I może to być ciekawsze niż oglądanie dobrze zrobionego i spójnego "Hamleta". "Hamlet", jak pisał Wyspiański, jest bowiem dramatem niespójnym.