Artykuły

Pierwsze przymiarki do reformy stołecznych teatrów? Póki co trwają prace nad systemem ich oceniania. Biuro Kultury niespiesznie stąpa po tym trudnym gruncie - pisze Witold Mrozek w Gazecie Wyborczej.

- Warszawa utrzymuje 18 miejskich teatrów i nie wystarcza pieniędzy na ich utrzymanie. To bardzo poważny dylemat. Trzeba zrobić coś, by wspierać te teatry, które działają najlepiej, które mają największy wkład w budowanie dostępnej dla obywateli i wysokiej jakości kultury. Ale co to znaczy "wysokiej jakości kultura"? To zadanie dla specjalnego zespołu, który chcę szybko powołać. Kryteria oceny nie mogą budzić żadnych wątpliwości - zapowiadał dyrektor Biura Kultury m.st. Warszawa, Tomasz Thun-Janowski tuż po objęciu funkcji, w sierpniu 2013 roku.

Teatr a ekonomia

Zespół powstał i po raz pierwszy zebrał się 18 listopada tego samego roku. W jego skład weszli: profesorowie Dariusz Kosiński i Grzegorz Niziołek z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Maciej Nowak, wówczas dyrektor Instytutu Teatralnego Warszawie, kuratorka Joanna Klass z Instytutu Adama Mickiewicza (instytucja odpowiedzialna za promocję kultury polskiej zagranicą), Tomasz Kireńczuk, szef prywatnego Teatru Nowego w Krakowie, Paweł Płoski, specjalista od polityki kulturalnej na co dzień pracujący w Teatrze Narodowym oraz dr Hanna Trzeciak - wicedyrektor ds finansowych Opery Narodowej, autorka książki "Ekonomika teatru".

Ponad 1,5 roku od tamtego posiedzenia wciąż nie ogłoszono żadnych efektów pracy zespołu. Jak dowiedziała się "Stołeczna", przygotował on ankietę dla dyrektorów, która posłużyć ma do wieloletniej oceny.

Ankieta dzieli wstępnie teatry na 4 grupy: autorskie, repertuarowe, rozrywkowe i dla dzieci. To podstawa pomysłów na reformę i zarazem jej najbardziej kontrowersyjny element. Krytycy od lat zgadzają się, że trudno przykładać jedną miarę do bardzo różnych scen działających w stolicy - np. rozrywkowego Kwadratu i autorskiego Nowego. Jednocześnie miasto rozlicza jak dotąd dyrektorów głównie z wskaźników finansowych i frekwencji.

Nowy kwestionariusz uwzględnia m.in. ilość dni w miesiącu, w których w teatrze odbywają się spektakle i inne wydarzenia, frekwencję, zrównoważenie budżetu. Są też w niej pozycje takie, jak ilość spektakli wyreżyserowanych przez artystę innego niż dyrektor teatru (by uniknąć monopolizowania przez nich scen) czy ilość prapremier nowych tekstów. Uwzględnia debiuty reżyserskie i obecność twórców - laureatów branżowych nagród (jak Paszport "Polityki", Laur Konrada, Nagroda Swinarskiego czy ministerialny Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej). Osobno wyodrębnione są wyjazdy na najważniejsze polskie i zagraniczne festiwale. A także wydawanie przez teatr publikacji i prowadzenie działalności pedagogicznej.

Do analizy danych zaangażowany został międzynarodowy koncern badawczy Millward Brown. Thun-Janowski[na zdjęciu]: - Po konsultacjach z dyrektorami teatrów ankieta, w formie pilotażowej, została przesłana do wypełnienia w 2014 roku. Zbierane dane dotyczyły roku 2013.

Dyrektor Biura Kultury nie chce póki co publikować rezultatów pierwszej edycji badania: - Zostały one zaprezentowane dyrektorom teatrów na spotkaniu w lutym 2015 roku. Ze względu na pilotażowy charakter i wynikające z niego trudności w adekwatnej interpretacji danych, nie planujemy upublicznienia wyników uzyskanych w tej rundzie badań.

Prezentację opisuje Joanna Nawrocka, dyrektorka Teatru Ochoty: - Podsumowanie miało charakter oceniający samą ankietę - było widać, które pytania wymagają doprecyzowania albo zmiany - np. teatry na niektóre pytania udzielały rozbieżnych odpowiedzi, bo pytania są zbyt wieloznaczne. W ankiecie nie uwzględniono drobnych różnorodności - np. że teatr ma sceny, których widownie nie mają stałej liczby miejsc. Różne wydarzenia poza spektaklami nie mieściły się w zadanych kategoriach. Efekt był taki, że wyniki ankiety nie były miarodajne dla teatrów, bo były obarczone zbyt dużym marginesem błędu. Jak rozumiem, jest to dość naturalne przy pierwszej takiej próbie.

Nawrocka optymistycznie patrzy na kierunek zmian: - Moje skromne doświadczenie na razie mówi, że lepszy jest organizator (tu: miasto), który wie, co ma, wie, czego chce i stawia określone wymagania swoim instytucjom, traktując je partnersko, z zachowaniem autonomii gwarantowanej ustawą.

Robocze pojęcia teatru

Zgadza się z nią dyrektor naczelna Nowego Teatru, Karolina Ochab, pracująca z Krzysztofem Warlikowskim. Z drugiej strony, pomysł popiera Jakub Biegaj, dyrektor naczelny Teatru Syrena (sceny o rozrywkowym profilu): - Istnienie kryteriów analizy działalności instytucji kultury jest zdecydowanie lepszym rozwiązaniem niż zarządzanie tymi instytucjami bez żadnych kryteriów. Z pewnością więcej będzie można powiedzieć na ten temat, jeżeli takie badania będą cykliczne.

Część dyrektorów niechętnie odpowiada na pytania o system ewaluacji. Usłyszeć można, że opiera się na myślowych kliszach i przebrzmiałych podziałach. Pojawiają się porównania do kategoryzacji, którą na początku lat 90. próbowała przeprowadzić w publicznych teatrach minister Izabela Cywińska - w zależności od oceny państwowe dotąd w PRL teatry miały być przekazywane samorządom lub pozostać pod kuratelą ministerstwa.

Płoski tłumaczy: - Korzyść dla miasta to sformułowane i dostosowane do kategorii teatru wskaźniki oceny - pozwalające stwierdzić, czy dany teatr realizuje założony profil (autorski, repertuarowy, rozrywkowy). Docelowo dla teatrów korzyścią byłyby bardziej sprecyzowane wymagania organizatora dotyczące funkcjonowania teatru.

Ekspert uspokaja, choć wprowadza suspens: - Ankieta raczej nie miała być narzędziem wpływającym na skalę finansowania czy likwidację teatrów. Choć od razu zaznaczę, że w ramach pracy zespołu nie zostały ostatecznie zdefiniowane robocze pojęcia teatru autorskiego czy teatru repertuarowego. Kategorie to idea dyrektora Tomasza Thun-Janowskiego. To było chyba w dalszych planach Biura Kultury.