Artykuły

"Aktorzy żydowscy" w reż. Anny Smolar z Teatru Żydowskiego w Warszawie, "CBAPKA (swarka)" w reż. Katarzyny Szyngiery z Teatru Polskiego w Bydgoszczy i performance "O, Matko" na IX Festiwalu Bliscy Nieznajomi w Poznaniu. Piszą Agnieszka Dul, Monika Nawrocka-Leśnik i Sylwia Klimek w portalu kultura.poznan.pl.

Rozmowy o zbrodni na Wołyniu, urokach i przekleństwach macierzyństwa i współczesnych relacjach polsko-żydowskich. To wszystko w teatrze, na Bliskich Nieznajomych.

Wiedzieć mniej

Publiczność zasiada w drewnianych, topornych ławach, tuż obok aktorów. Ci następnie wchodzą kolejno na scenę, pamięta się jednak o początkowym zbliżeniu, poddającym pod wątpliwość oczywistość ról. Siedzimy, ale moglibyśmy stać i krzykiem dawać upust emocjom albo wprost przeciwnie, spokojnie stawiać pytania, co wydarzyło się na Wołyniu.

"CBAPKA (swarka)" [na zdjęciu] to lekcja historii albo proces, w którym jako zeznania pojawiają się głosy nagrane na terenach pogranicznych Polski i Ukrainy. Opisy okrucieństw przedstawicieli obu narodów mieszają się z wspomnieniami sielanki. W świadectwach przewija się motyw niepamięci. Wyparcia, za którym stoi poczucie winy, zapomnienia wynikającego z niemożności zrozumienia albo zwykłej, starczej utraty wspomnień. Aktorzy podsycają niepewność, kwestionując zebrane wypowiedzi albo uzupełniając je.

Podejmowanie, budzącego żywe emocje historycznego tematu to ryzykowne przedsięwzięcie. Trudno zachować neutralność, unikając stereotypów albo przedwczesnego przyznawanie racji którejś ze stron. Zespołowi Teatru Polskiego w Bydgoszczy się to udaje, może dzięki przeniesieniu punktu ciężkości z osądzania na badanie, co i dlaczego się stało. Sprawdza się pełna dystansu, dokumentalna konwencja. Zrezygnowano z nadmiernego epatowania grozą, nawet gdy Grzegorz Artman (niezapomniana kreacja!) wykrzykuje listę tortur, rytmizuje ją i przyspiesza, by słowa nie zdążyły wywołać obrazów. Z tym zestawieniem kontrastuje lista wyrazów przyjaźni, tutaj każde hasło dostaje chwilę, by rezonować.

Zbudowaniu spektaklu na ciągłych kontrach sprawia, że wychodzimyz niego i wciąż czujemy niepewność. Może nawet wiemy mniej, niż dwie godziny wcześniej. To dowód, że to była wyjątkowa i owocna lekcja historii.

Agnieszka Dul

"CBAPKA (swarka)" Teatru Polskiego im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy

Teatr Polski - Malarnia

20.05

***

Cycki na ulicę

Ola Kozioł po raz kolejny w swojej sztuce/akcji/spotkaniu (zajęła się dźwiękiem i perfomensem) dotknęła życia. I zaprosiła do współpracy matki. Panie w różnym wieku, różnie doświadczone, które połączył wspólnotowy (biały) śpiew. Dźwięki płynące z natury, napisane na ludową nutę. I wplecione w nie pragnienia. Matki (z dzieckiem u boku, ale i bez niego, blondynki, brunetki, młodsze i starsze) manifestowały przed teatrem, chcąc m.in. macierzyństwa bez poczucia winy i czystego powietrza. Żądały oddanych ojców i czułych mężczyzn, przedszkoli bez opłat i pracy po powrocie z urlopu macierzyńskiego. Śpiewu i cycków na ulicy.

Ten teatralny manifest połączono z debatą "Rodzicielstwo w trudnych czasach" z udziałem aktywistek, socjolożek i matek (dr Mai Brzozowskiej-Brywczyńskiej, dr Iwony Chmury-Rutkowskiej i Aleksandry Sołtysiak-Łuczak), którą w Piwnicy pod Sceną poprowadziła Natalia Mazur, dziennikarka Gazety Wyborczej w Poznaniu.

Nie miał być to - jak zapowiedziano "dyskurs o kupie i zupie". I tak rozmowę rozpoczęto od kwestii czasu, jaki dziś poświęca się dziecku oraz ich "intensywnej hodowli". Poruszono kwestię szkół (w zasadzie wieszano na niej psy, bo bez względu na jej rodzaj zawsze coś było nie tak), wychowywania w wielopokoleniowym domu (dziś nie zdarza się to często) oraz "uzbrojenia dziecka", by to poradziło sobie w życiu, w świecie różnych wspólnot. By dorastając kochało siebie, by inni pytali je zdanie.

Pytań padło wiele, a możliwych odpowiedzi/rad jeszcze więcej. Ale dołączenie do tej wspólnoty okazało się niezwykle trudne. Zabrakło więc głosu tych, które planują macierzyństwo albo tych, które być może własnych dzieci nie mają, ale na co dzień z nimi pracują/obcują. Być może spowodował to strach przed "pożarciem"? Ale może też zwykła nieśmiałość?

Monika Nawrocka-Leśnik

"O, Matko" - performance i debata

plac przed Teatrem Polskim i Piwnica pod Sceną

21.05

***

Aktor, widz, Polak, Żyd

Wydaje się, że grają siebie: aktorów Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie, a spektakl "Aktorzy żydowscy" jest ich wspólną, oryginalną, teatralną autobiografią. Tymczasem chyba nie do końca.

Konstrukcja spektaklu, który warszawski teatr (jedyny teatr żydowski w Polsce wystawiający spektakle w języku jidysz) zaprezentował w Poznaniu, jest dość osobliwa. Spotykamy się przy stole, aktorzy rytualnie obmywają ręce przed rozpoczęciem, dzielą się z nami świeżą maślaną chałką i winem. Przedstawiają się z imienia i nazwiska. Opowiadają jak trafili do Teatru Żydowskiego: czy kluczem było pochodzenie, "żydowski" wygląd czy zdobyte dyplomy? A może ortodoksyjne podejście do religii i tradycji żydowskiej? Wielopokoleniowa tradycja? Opowiadają w czym dotąd zagrali. Z kim. U kogo. Z jakim efektem. Jednocześnie - pomiędzy kolejnymi historiami - próbują od lat niedokończony spektakl o Tewji Mleczarzu...

Bez patosu, z humorem, charyzmą, dynamicznie z pojedynczych historii układają opowieść o swoim teatrze. Czy ta historia jest prawdziwa? Nie mamy gwarancji. Choć niektóre fakty można sprawdzić, zaglądając choćby w oficjalne biogramy aktorów na stronach www - dzielą się też doświadczeniami, które trudno zweryfikować, a które na pierwszy rzut oka wydają się mało wiarygodne. Ale to nie jest ważne. Ważne, że klucząc między tymi prawdziwymi/wymyślonymi historiami, widz nie zdoła uciec od rozmowy na temat żydowskiej tożsamości w ogóle. Od dyskusji o relacjach Polak-Żyd dziś. W tej rozmowie, której "moderatorami" są aktorzy Teatru Żydowskiego, sporo jest emocji, ale i dystans, którego tak często w tego typy dyskusjach brakuje.

Sylwia Klimek

"Aktorzy żydowscy" Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie

Teatr Polski - Malarnia

22.05