Artykuły

Temat uchodźców budzi skrajne emocje: u jednych wywołuje empatię, u innych strach, a jeszcze inni stają się w jego obliczu agresywni. Faktycznie jednak uchodźców w Polsce nie ma i niewiele osób zna ich losy z pierwszej ręki. Bardziej osobistego wymiaru ich historiom próbował w piątkowy wieczór nadać hiszpański performer Fernando Bravo na terenie Muzeum II Wojny Światowej przy ul. Wałowej - pisze Jarosław Kowal w portalu trojmiasto.pl

Pomysłem, na bazie którego powstało przedsięwzięcie nazwane później "Zatonięciem Europy", było ukazanie tragedii uciekających przed wojną ludzi poprzez towarzyszące im przedmioty. Bravo przekonywał, że można dowiedzieć się z nich więcej niż z telewizyjnych migawek ukazujących częściej bezosobową ludzką masę, a nie tragedie jednostek. Czy jednak tak precyzyjnie określony temat nadaje się do przedstawienia w formie performansu?

Teatralizacja performansu jest zjawiskiem coraz bardziej powszechnym, widocznym w twórczości chociażby Mariny Abramović, która z początku ostentacyjnie gardziła teatrem, by ostatecznie prezentować swoje pomysły na jego deskach. Zarówno ona, jak i Fernando Bravo nie posługują się jednak bazowymi tekstami dramatycznymi, nie sięgają po fikcję. Różni ich natomiast stopień autentyczności i nie mam na myśli oceny szczerych intencji, lecz doboru samych środków przekazu. Piątkowe wcielenie Bravy poddaje się interpretacji. Można było go postrzegać jako jednego z przerażonych uchodźców lub wręcz przeciwnie, jako bezwzględnie odmawiającego pomocy polityka. Na pewno jednak nie można było go widzieć jako jego samego, a zatem ilość "teatralności" w jego projekcie była bardzo duża.

Niezależnie od tego, jak wielu użyto w "Zatonięciu Europy" środków teatralnej ekspresji (a poza wyraźnie zarysowaną rolą, obecna była także scenografia i rekwizyty), na rzecz performansu przemawia bezpośredni kontakt z publicznością oraz element improwizacyjny. Kiedy płachty okrywające łodzie nie dawały z łatwością się zerwać, piła spalinowa nie chciała odpalić, a inna zablokowała się po wciągnięciu fragmentu materiału, wyraźnie dało się odczuć, że zdarzenia rozgrywane przed Muzeum II Wojny Światowej nie zostały wcześniej opisane w szczegółowym planie. Bravo prawdopodobnie przyjął kilka istotnych do zaprezentowania punktów, a to, co działo się pomiędzy nimi powstawało na bieżąco, na oczach widzów. Deszcz, drzazgi odpryskujące z rozpłatanej łodzi czy nawet masywny, hip-hopowy bit dobiegający z mijającego muzeum samochodu - te wszystkie elementy dodały "Zatonięciu Europy" wiarygodności. Za ich przyczyną emocje artysty były pierwotne, a co za tym idzie miały większą siłę oddziaływania na widzów.

Performatyw to wypowiedź, która przynosi trwałe zmiany w rzeczywistym świecie. Najprostszy przykład to "tak" wypowiadane przez dwoje ludzi w urzędzie stanu cywilnego. Słowo "performans" nieprzypadkowo ma podobne brzmienie, również jego istotą jest wywoływanie zmian i być może stąd tak wiele osób nie akceptuje tej formy sztuki. Performans zazwyczaj jest gwałtowny, niekiedy brutalny i niestety bardzo często przerysowany, a w dodatku nastawiony wyłącznie na szokowanie. Ja sam widziałem zaledwie kilka performansów, które nie wzbudzały zażenowania, a pomysł Fernando Bravo jest jednym z nich.

"Zatonięcie Europy" nie było ani zbyt długie, ani za krótkie. Stworzono je w optymalnych warunkach pomiędzy wizualną atrakcyjnością a konkretną treścią skierowaną do odbiorcy. Może nawet niepotrzebnie autor na koniec postanowił opowiedzieć o swoich pobudkach - otwarte zakończenie, z większym polem do osobistej refleksji, byłoby ciekawszych rozwiązaniem. Największym zawodem piątkowego wydarzenia jest jednak frekwencja. Pogoda wprawdzie nie sprzyjała, ale obecność osób niemal wyłącznie z trójmiejskiego światka kulturalnego pokazuje, jak bardzo marginalną i "elitarną" - w złym tego słowa znaczeniu - sztuką wciąż jest performans