Artykuły

W ramach programu towarzyszącego premierze opery" Pasażerka" na podstawie powieści Zofii Posmysz w Musiktheater im Revier w Gelsenkirchen MOCAK przygotował wystawy: "Literackie obrazy Zagłady. Pasażerka Zofii Posmysz", "Zofia Posmysz. Auschwitz a Literatura oraz "Drugie pokolenie. Powieść graficzka Michela Kichki"

Literackie obrazy Zagłady.

Pasażerka Zofii Posmysz

Wernisaż: 27.1.2017, godz. 19:30

Czas trwania: 28.1-26.2.2017

Kurator: Magdalena Mazik

Miejsce: Centrum Sztuk Prześladowanych przy Muzeum Sztuki

w Solingen

Wystawa przybliża biografię Zofii Posmysz oraz przedstawia jej twórczość literacką inspirowaną doświadczeniami obozu. Prezentacja obejmuje pierwsze polskie wydania utworów o tematyce obozowej i ukazuje warsztat pisarki. Centralnym punktem jest najgłośniejsze dzieło - powieść "Pasażerka" (1962) i jej liczne adaptacje - legendarny film Andrzeja Munka (1963) czy wystawiana na całym świecie opera z muzyką Mieczysława Weinberga (skomponowana w 1968 roku w ZSRR, wystawiona po raz pierwszy w 2006 roku).

Powojenne życie Zofii Posmysz wiąże się z działalnością literacką i publicystyczną. Od posady korektorki w gazecie "Głos Ludu", przez teksty oraz reportaże w prasie, po długoletnią pracę w redakcji Polskiego Radia. Zofia Posmysz tworzy słuchowiska radiowe, scenariusze filmowe oraz widowiska Teatru TV. Spotyka się i rozmawia

z młodzieżą. Najważniejszą misją jej twórczości literackiej jest dawanie świadectwa Zagładzie. Najpełniej autorka realizuje ją w swoich powieściach ukazujących doświadczenie obozu koncentracyjnego.

W latach 1942-1945 była więźniarką w obozie Auschwitz-Birkenau. Dwukrotnie bliska śmierci została uratowana w obozowym szpitalu. Pracowała w kuchni i magazynie żywności, pełniąc funkcję szrajberki. Przeżyła marsz śmierci do KL Ravensbrück, a ostatnie miesiące wojny spędziła w obozie w Neustadt-Glewe. Po jego wyzwoleniu, 2 maja 1945 roku, zdecydowała się na powrót do kraju.

Wystawa koncentruje się wokół utworów Zofii Posmysz dotyczących tematyki obozowej: powieści "Pasażerka" (1962), która zapewniła jej największy rozgłos, "Wakacji nad Adriatykiem" (1970), oraz opowiadań "Ten sam doktor M." (1981) i "Chrystus oświęcimski" (2008).

Słuchowisko "Pasażerka z kabiny 45" powstało w 1959 roku, a jego wersja powieściowa "Pasażerka" trzy lata później. Podczas pobytu w Paryżu wśród tłumu turystów Zofia Posmysz usłyszała głos łudząco podobny do głosu jej obozowej nadzorczyni Annelise Franz. Ten przywołujący przeszłość incydent wzbudził wiele pytań o możliwość spotkania ofiary i kata, a także skłonił autorkę do literackiego zmierzenia się z tematem Auschwitz. Andrzej Munk nakłonił Zofię Posmysz do wspólnego napisania scenariusza. Akcja filmu "Pasażerka" rozgrywa się na płynącym z Ameryki do Europy statku. Wydarzenia obozowe są w nim przedstawione z punktu widzenia byłej niemieckiej nadzorczyni. Nagła śmierć reżysera, który pozostawił gotową tylko część materiału zdjęciowego - dotyczącą obozu, uczyniła Pasażerkę ostatnim, niedomkniętym dziełem w jego dorobku. Film został dokończony przez zespół pod kierunkiem Witolda Lesiewicza w 1963 roku, a Jean-Luc Godard powiedział, że to "najlepszy film o wojnie, jaki kiedykolwiek zrealizowano, dlatego że pozostał kaleki i niedopełniony".

Na podstawie "Pasażerki" powstała też opera z muzyką wybitnego kompozytora Mieczysława Weinberga (1919-1996) i librettem Aleksandra Miedwiediewa. Skomponowana w 1968 roku opera została po raz pierwszy wystawiona w Moskwie w 2006 roku.

Wystawa ukazuje "Pasażerkę" jako ważny głos w debacie nad zrozumieniem źródeł zła oraz podkreśla siłę opowiadanej za pomocą różnych mediów historii. Pozwala prześledzić przemiany w twórczości autorki, która z biegiem lat powraca do realistycznej relacji z czasów wojny.

Przekaz wystawy dopełnia zatytułowany "Aufseherin Franz" fragment powstałego w 2016 roku wywiadu filmowego przeprowadzonego przez Marię Annę Potocką, w którym Zofia Posmysz opowiada historię swojego pobytu w obozie w Auschwitz.

Po projekcie "Wilhelm Brasse. Fotograf. 3444. Auschwitz 1940-1944" film jest kolejną realizacją Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK dokumentującą świadectwa ocalonych. Premiera odbędzie się 28 stycznia 2017 roku w Musiktheater w Gelsenkirchen.

***

Zofia Posmysz. Auschwitz a literatura

Wernisaż: 26.1.2017, godz. 18

Czas trwania: 27.1-2.4.2017

Kurator: Maria Anna Potocka

Miejsce: Musiktheater im Revier Gelsenkirchen

Wystawa jest częścią programu towarzyszącego premierze opery "Pasażerka" w Musiktheater im Revier w Gelsenkirchen.

Zofia Posmysz to urodzona pisarka. To również osoba o najwyższych standardach etycznych. W latach 1942-1945 była więźniarką Auschwitz-Birkenau. Od 1943 - do opuszczenia obozu w Marszu Śmierci - pracowała jako szrajberka w kuchni i magazynie. Każdą przerwę w pracy i momenty nieuwagi kapo Zofia Posmysz wykorzystywała na pisanie wierszy. Ta dziewczęca poezja - inspirowana twórczością polskich skamandrytów - wyrażała bolesne pragnienie wolności, miłości i bliskości rodziny. Był w tych wierszach krzyk, ale również wyciszenie i źródło siły.

Dramat obozowy ukształtował umysł i etykę twórczą Zofii Posmysz. Zrozumiała, że przekazywanie zła Auschwitz - które z pozycji normalnego życia jest niewyobrażalne - wymaga szczególnej narracji i tonacji. Doskonałym przykładem tej strategii jest "Pasażerka". Opisana historia nie zajmuje się ofiarą, ale została napisana z pozycji oprawcy; odnosi się do tego, co najważniejsze - czyli do źródła zła. Ten zabieg pisarski był źle odebrany przez komunistycznych krytyków literackich. W latach 50. i 60. panowała w Polsce potrzeba odwetu i potępiania. Nie szukano zrozumienia. Zofia Posmysz od samego początku wiedziała, że jedynym antidotum na zło jest zrozumienie jego przyczyn.

"Pasażerka" to fenomen literacki. Historia esesmanki, która na statku rozpoznaje byłą więźniarkę, przeszła chyba wszelkie możliwe transformacje medialne. Zaczęło się od słuchowiska radiowego, potem powstały powieść i scenariusz filmowy, dalej tragicznie niedokończony film Andrzeja Munka, a na końcu libretto do opery, do której muzykę napisał Mieczysław Weinberg. Każde przetworzenie trochę inaczej eksponowało i nagłaśniało treść. Ale największą siłą "Pasażerki" jest to, że jej przekaz zrodził się z ludzkiej potrzeby zrozumienia własnej krzywdy i wyjaśnienia zła, które za nią stało.