Artykuły

Teatr Mały: "Knock czyli tryumf medycyny" komedja Jules Romainsa.

W komedji Jules Romainsa wyczuwa się świetniejszego publicystę, niż dramaturga, głębszego poetę, niż obserwatora. Knock jest nietylko komedją obyczajową i satyrą na lekarzy francuskich; sztuka ma ambicję syntetyzowania - chociażby w sposób groteskowy - takiego zjawiska, jakiem jest dzisiejsza współczesna medycyna.

Zagadnienie jest trochę abstrakcyjne i dlatego sceniczna jego realizacja musiała chwilami posługiwać się szematem i jednostajną motywacją. Ale spekulatywna teza doktora Knocka zyskiwała w ten sposób na jasności, brutalności, stając się niemal światopoglądem filozoficznym. Młody lekarz, dr. Knock, który za grube pieniądze kupił nieistniejącą prawie klijentelę od swego dobrodusznego, a przecież chytrego poprzednika, dra Parpalaida, doprowadza w ciągu krótkiego czasu do tego, że ludność kantonu Saint Maurice, dotąd naogół zdrowa i omijająca lekarzy, zaczyna masowo chorować, leczyć się, odbywać kurację, łożyć pieniądze na doktora, aptekę, sanatorjum i t. d.

Romains ukazuje nam fragmenty tej drobiazgowo obmyślanej metody, jaką stosuje dr. Knock, aby stworzyć sobie liczną klijentelę i tern samem "zapewnić tryumf Medycynie". Bohater przystępuje do walki o to, aby całą ludność swego po wiatu położyć do łóżka,- uzbrojony w bogaty materjał techniki medycznej i nauki o psychologicznych skłonnościach przeciętnego pacjenta. Tezą jego jest, że niema wogóle ludzi zdrowych, są tylko chorzy, którzy- niestety-nie wiedzą o swojej chorobie. Obowiązkiem lekarza jest uświadomić zdrowemu jego stan chorobowy. Chory istnieje po to, aby utwierdzić, uzasadnić i udowodnić wielkość Medycyny. Bo Medycyna jest bóstwem, lekarz jej kapłanem, a człowiek ofiarą, składaną na ołtarzu bogów.

Cały ten systemat medicokracji stworzono po to, aby dr. Knock opływał we wszelkie bogactwa i dostatki, odgrywał rolę wtajemniczonego augura, dla którego wszyscy są środkiem i narzędziem, prowadzącem do jednego celu,- do zdobycia pieniędzy i władzy nad ludźmi.

Romains traktuje swego bohatera nawpół serjo, nawpół groteskowo. Dr. Knock jest w gruncie rze czy szarlatanem i karjerowiczem medycyny. Ale czasami, zwłaszcza w dowcipnych i paradoksalnych ty radach, pomimo karykatury i przesady, nie sposób go nie brać poważnie. Bo istotnie, stan chorobowy jest w olbrzymim procencie stanem psychologicznym, który może być albo wywołany, albo usunięty przez lekarza.

Obok głównej postaci doktora Knocka, który w ciągu trzech miesięcy ciche, prowincjonalne ustronie zamienia w prawdziwą fabrykę cho rób, z wielką ilością chorych "przy- chodnich" i "obłożnych", ze świetnie funkcjonującem sanatorjum, - przewija się przez sceną kilkunastu pacjentów i kilka postaci, skopjowanych z życia prowincji francuskiej. Wszyscy są ukazani epizodycznie, wszyscy nastraszeni i zmuszeni do uległości metodami medycznemi doktora Knocka. Nawet jego poprzednik, dr. Parpalaid, przyjechawszy po upływie trzech miesięcy po odbiór pierwszej raty za odstąpienie tak nielicznej do niedawna klijenteli, ulega ogólnej psychozie. Zamiast otrzymać gotówkę, idzie do łóżka, przerażony zagrażającą mu chorobą, której perspektywę w tak umiejętny i suggestywny sposób ukazał mu świetny arcyszarlatan.

Tryumf dra Knocka jest zupełny.

Komedja napisana jest z dużą kulturą literacką i z polotem poetyckim; satyra utrzymuje się w ramach umiarkowanych i tylko w kilku scenach badania chorych przechodzi w groteskę. Reżyserja p. Ordyńskiego była bardzo staranna, solidna, nie odbiegająca od wzoru paryskiego. Sztuka po aktorsku opracowana troskliwie. P. Maszyński w tytułowej roli był może zbyt romantyczny i gadatliwy, ale nie pozbawiony indywidualności. Samborski z dużym talentem i intuicją zagrał rolę dra Parpalaid'a. Kapitalną sylwetę nauczyciela małomiejskiego stworzył p. Orwid; arcydzieło epizodu dała p. Czaplińska.