Artykuły

Karima Bennoune, ekspert ONZ ds. praw człowieka, opublikowała raport o wolności kulturowej pod rządami PiS. Jak pisze, każdy kraj ma swoją kulturową specyfikę, ale prawa kulturalne "nie usprawiedliwiają łamania innych praw człowieka, nie uzasadniają dyskryminacji i przemocy".

Karima Bennoune to profesorka prawa międzynarodowego na Uniwersytecie Kalifornijskim. Dorastała w Algierii i USA. Napisała m.in. książkę o walce z religijnym fundamentalizmem w krajach islamskich. Jako specjalistka od praw człowieka jeździła z misjami humanitarnymi do Afganistanu, Bośni, Libanu czy Tajlandii. Właśnie opublikowała dla Wysokiego Komisarza ONZ raport o wolności kulturowej w Polsce.

Przedstawicielka ONZ trzykrotnie próbowała się spotkać z ministrem Glińskim, ale nie znalazł dla niej czasu. Reprezentanci resortu kultury nie wzięli też udziału w spotkaniu z rządem, na którym przedstawiono wnioski z wizyty. A są one dla ministra i całego rządu bardzo krytyczne.

Raport mówi o groźnych zjawiskach w polskim życiu publicznym, a zwłaszcza kulturze. Przykłady? Odwołanie dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku Pawła Machcewicza, odebranie już przyznanej dotacji festiwalowi Malta. Sprawozdawczyni ONZ pisze, że spotkała się też "z innymi obecnymi i byłymi dyrektorami instytucji kulturalnych, którzy znaleźli się pod podobną presją na dostosowanie się do narzuconej wizji".

Świat może się wiele nauczyć od Polski

"Rolą ministerstwa jest zapewnienie różnorodności ofert i programów oraz możliwości korzystania z prawa wolności badań naukowych i twórczości artystycznej jako gwarancji bogatego życia kulturalnego, a nie narzucanie orientacji politycznej programom kulturalnym w celu stworzenia monokultury" - pisze Bennoune.

Raport stwierdza, że każdy kraj ma prawa do kulturowej specyfiki. Jednak "nie usprawiedliwiają one łamania praw człowieka. Nie uzasadniają dyskryminacji i przemocy. Są silnie osadzone w kontekście powszechnych praw człowieka".

Raport zwraca uwagę na zagrożenia, ale akcentuje też obecne w Polsce bogactwo oferty kulturalnej i różnorodność instytucji kultury. "Świat może, a nawet powinien, nauczyć się wiele od Polski - kraju o bogatej i różnorodnej kulturze, mającego instytucje kulturalne na wysokim poziomie, charakteryzującego się dynamicznym życiem kulturalnym, który wywarł na specjalnej sprawozdawczyni ogromne wrażenie" - napisała Bennoune.

W kwestii zagrożeń raport stawia sprawę jasno: "podejmowane w Polsce działania w kierunku ograniczenia finansowania oraz marginalizacji i uciszenia głosów sprzeciwu w kulturze i poglądów niezgodnych z historyczną i kulturową wizją obecnego rządu stanowią formę inżynierii kulturowej nastawionej na zmianę publicznego wizerunku Polski oraz przekształcenie i uproszczenie trudnej i złożonej historii tego kraju". Zawiera również obawę, że może dochodzić do "dalszych naruszeń praw kulturalnych".

Większy budżet Biura Rzecznika Praw Obywatelskich

Bennoune opisuje kulturę jako szeroki kompleks zjawisk społecznych - zwraca uwagę m.in. na rosnącą falę przestępstw z nienawiści, znaczenie ruchów ekstremistycznych czy deklarację, że państwo polskie nie będzie przestrzegało konwencji antrzyprzemocowej, choć ją podpisało. To ostatnie działanie wysłanniczka ONZ nazwała "naruszeniem prawa międzynarodowego". Wyraziła również nadzieję, że "Marsz Równości 13 października w Lublinie odbędzie się bez przeszkód, mimo że urzędnicy na szczeblu wojewódzkim i lokalnym opisali go w sposób obraźliwy i wzywali do jego zakazania".

Uwagę poświęcono też finansowaniu. Sprawozdawczyni zwróciła uwagę na brak przejrzystości w systemie oceniania projektów kulturalnych, zwłaszcza punktów przyznawanych za zgodność z celami strategicznymi państwa.

Raport dla ONZ postuluje zwiększenie budżetu Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Bennoune podkreśliła też znaczenie polskiej konstytucji, zgodnie z którą kultura Polski może być wywiedziona zarówno z wartości religijnych, jak i świeckich wartości humanistycznych. Zauważyła, że "obecne odejście od tak pluralistycznego ujęcia oznacza odrzucenie wartości, które w przeszłości stanowiły motywację i fundament wspaniałych polskich ruchów obrony praw człowieka, które zainspirowały cały świat".

Raport stwierdza, że choć w Polsce artyści mogą się angażować w debatę dotyczącą Kościoła katolickiego, to grozi to odcinaniem ich od publicznego finansowania oraz "rozmaitymi zagrożeniami i zakazami na szczeblu lokalnym". Zwraca uwagę na sytuację wokół filmu "Kler" i fizycznego ataku na Teatr Powszechny w Warszawie przy spektaklu "Klątwa".

W trakcie 12-dniowej wizyty sprawozdawczyni ONZ odwiedziła Gdańsk, Kraków, Oświęcim, Warszawę i Żelazową Wolę. Spotkała się m.in.z przedstawicielami ministerstw: Kultury, Edukacji, Spraw Zagranicznych, Nauki czy Pracy. A także przedstawicielami mniejszości kaszubskiej, żydowskiej, muzułmańskiej i ukraińskiej oraz społeczności LGBT. Spotkanie z członkami Konferencji Episkopatu Polski, o które starała się Bennoune, okazało się - jak pisze - "niemożliwe ze względów logistycznych".