Artykuły

4 grudnia w wieku 98 lat zmarła w Sztokholmie Janina Ludawska. O Jej odejściu doniosły instytucje żydowskie działające w Polsce. Ale Ludawska była także związana z polskim środowiskiem teatralnym, które zignorowało Jej śmierć - wspomina Rafał Węgrzyniak.

W dokumentacji Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego odnaleźć można tylko zdawkową informację: "teatrolog". A Ludawska utrzymywała kontakty z Raszewskim, i nawet Go gościła w 1986 w Sztokholmie, umożliwiając uczestniczenie w Dramaten, w próbach prowadzonych przez Jurija Lubimowa po jego ucieczce z moskiewskiego Teatru na Tagance. Kontaktował się z Nią także Jerzy Timoszewicz. Dlatego czuję się w obowiązku Janinę Ludawską pożegnać tym bardziej, że odegrała pewną rolę w moim życiu popychając do napisania monografii Michała Weicherta i jidyszowego Teatru Młodych. W trakcie jednej z ostatnich rozmów z Timoszewiczem wspominała bowiem Pani Ludawska raz jeszcze oglądany w młodości Jung Teater i domagała się, aby jego dzieje po polsku odtworzyć. Sugestię Ludawskiej przekazał mi Timoszewicz. Nie podejrzewała ona, że akurat te środowiska żydowskie w Polsce, z którymi była związana, ostentacyjnie zignorują Procesy doktora Weicherta.

Urodziła się 23 grudnia 1921 roku w Warszawie w rodzinie Halpersonów. Ukończyła żeńskie gimnazjum im. Zofii Kaleckiej w Warszawie, w roku 1938. W szkole tej poznała córkę Weicherta, Ruth Ellen, która Ją wprowadzała na spektakle swego ojca, przyczyniając się w ten sposób do narodzin teatromanii u młodej Janiny. W sierpniu 1939 wyjechała do Szwecji na kurs językowy. Studiowała na wydziale chemii w Stockholms Tekniska Institut, gdzie w 1945 otrzymała dyplom. Wróciła do Polski w sierpniu 1945 roku. Nazwisko Ludawska przybrała, aby upamiętnić swych rodziców, matkę Lubę i ojca Dawida, zamkniętych w getcie warszawskim i zamordowanych w czasie Zagłady. Ich listy pisane z getta do Sztokholmu z czasem przekazała do Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zaraz po wojnie zgłosiła akces do ruchu komunistycznego. Pracowała w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Wydziale Skandynawskim. Później działała w Związku Walki Młodych i Związku Młodzieży Polskiej w wydziałach kultury. Od 1948 do 1953 studiowała w GITIS-ie (Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej) w Moskwie. Po powrocie do Polski ze Związku Sowieckiego pracowała w Państwowym Instytucie Sztuki PAN. W 1954 zadebiutowała na łamach "Pamiętnika Teatralnego" rozprawą O tradycjach Teatru im. Wachtangowa, gdyż interesowała się rosyjską awangardą. W 1964 w serii Teorie współczesnego teatru wydana została w Jej przekładzie książka Aleksandra Tairowa Notatki reżysera i proklamacje artysty. Równolegle w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie w roku akademickim 1953/54 wykładała podstawowe zagadnienia marksizmu-leninizmu. A w następnym roku 1954/55 była prorektorem do spraw studenckich. W latach 1955-1957 pracowała w Wydziale Kultury PZPR. Od 1957 do 1959 była jednym z trzech - obok Konstantego Puzyny i Stanisława Marczaka-Oborskiego - kierowników literackich Teatru Dramatycznego w Warszawie. Redagowała wówczas, wraz z nimi, album Teatr Dramatyczny m. st. Warszawy, dawniej Teatr Domu Wojska Polskiego, 1955-1958. Od 1959 do 1968 była dyrektorem Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Odwołana została z tego stanowiska depeszą wysłaną do Paryża, w ramach usuwania z PZPR komunistów pochodzenia żydowskiego, po wojnie sześciodniowej Izraela z państwami arabskimi.

Z Polski wyemigrowała w 1968 roku wraz z synem Tomaszem. W latach 1970-1988 była pracownikiem naukowym na wydziale teatrologii na Uniwersytecie Sztokholmskim. W Szwecji wydała najpierw w 1980 książkę o inscenizacjach polskiego dramatu romantycznego: "Poetisk politisk teater. Om det polska romantiska dramaten och dess sceniska tradition". W 1986 opublikowała przekład z języka rosyjskiego na szwedzki tekstów Konstantina Stanisławskiego "Att vara akta pa scen". Wreszcie obroniła doktorat o szwedzkich inscenizacjach "Ślubu": "Emellan oss. Om de svenska uppsättningarna av Witolda Gombrowicza >>Vigseln<<". Skrót owej rozprawy ukazał się w "Pamiętniku Teatralnym" w 1990. Publikowała ponadto artykuły po szwedzku m.in. w "Teaternvetenskap".

Od 1987 była zaangażowana w prace Fundacji Arka Noego zajmującej się chorymi na AIDS, oraz została członkiem zagranicznym podobnej fundacji w Polsce, "Bądź z nami", działającej od roku 1995. Stała się laureatką Humanitarnej Nagrody Bancos przyznanej w Sztokholmie w 2001. W 2002 odznaczona została Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi RP jako Żydówka i jednocześnie Polka.