Artykuły

Sens "Moralności pani Dulskiej" autorka zawarła aż w podtytule sztuki: tragifarsa kołtuńska. Bohaterka tytułowa to nie tylko karykaturalnie śmieszny typ herod-baby, tyranizującej od rana do wieczora całą rodzinę. Dulska to także reprezentantka pewnych pojęć moralnych (a ściśle biorąc niemoralnych), które przez nią z fanatyczną tępotą realizowane, zamieniają życie rodziny w jedno pasmo ohydy, stęchlizny, zakłamania.

Z ogromną pasją satyryczną został "Moralności" aż do samych trzewi obnażony filisterski, drobnomieszczański, kołtuński sposób bycia i myślenia, oparty o zasadę podwójnej moralności. Mało ważne jest dla dzisiejszego widza zagadnienie, w jakim stopniu ta tragifarsa kołtuńska, ściśle osadzona w realiach urzędniczej galicyjskiej rodziny mieszczańskiej z początku bież. wieku, nadaje się lub nie nadaje do snucia dziś aktualnych uogólnień. "Moralność pani Dulskiej" jako sztuka napisana z kapitalną znajomością praw sceny i z ostro obrysowanymi, plastycznymi, niezwykle wymownymi postaciami przykuwa dzisiejszego widza równie mocno jak 50 czy 20 lat temu.

I co dziwniejsze, przemawia nie tylko - jak wykazują stałe - sukcesy "Moralności" w wielu teatrach zagranicznych - do widza polskiego.

Pod adresem reżyserii KRYSTYNY MEISSNER zgłosiłbym pretensje o zgoła niepotrzebne drobne zabiegi adaptacyjne, na skutek których Dulska pojawiła się na naszej scenie jako... bydgoszczanka. Za czasów wilhelmińskich w ogóle polska średnia rodzina urzędnicza w b. zaborze pruskim była nie do pomyślenia, a poza tym pewne drobne realia obyczajowe kłócą się z lokalizacją "Moralności", nad Brdą. Na uznanie zasługuje natomiast bardzo staranne wyważenie: akcentów farsowo-komediowych i tragicznych wartkie tempo gry, wypunktowanie kluczowych scen. Miałbym zastrzeżenie do rozbudowania sceny ze stwarzaniem iluzji echa.. wydarzeń w całej kamienicy. Nie odpowiada mi też wprowadzenie elementów muzycznych (Grzegorz Kardaś) z melodiami jakby z "Opery za trzy grosze". Ale bo jestem w ogóle przeciwnikiem- "ulepszania" pod gust widowni utworów w jakimś sensie klasycznych.

Poziom gry zespołu był wyrównany, dowodził wewnętrznego zaangażowania aktorów. W szczególności dotyczy to KLARY KOROWICZ - KAŁCZANKI, która postać Dulskiej oddała bardzo, wyraziście, unikając wszakże zagrań obliczonych na tanie efekty. Kreacja "strasznej mieszczki w wykonaniu Korowicz-Kałczanki bogata była w niuanse psychologiczne, ukazywała doskonale wnętrze osoby, dla której uniknięcie "szkandału" i fikcja "życia po bożemu" są rodzajem misji.

JERZY KOZŁOWSKI jako Zbyszko interesująco oddał dwoistość natury u najciekawszej figury z kręgu Dulskich; był dobrą ilustracją spustoszeń moralnych, jakie powoduje dulszczyzna wśród natur niepozbawionych szlachetniejszych zrywów. Stefan Czyżewski w prawie całkowicie niemej roli papy Dulskiego dał typ, który na pozór przeczy, wszystkim wyobrażeniom zahukanym przez żonę-despotkę mężu: okazała postawa, elegancja. A jednak kontrast między tą imponującą aparycją, a psią uległością był właśnie szczególnie wymowny. W wykonaniu Geny Wydrych (Hesia) i Marzeny Tomaszewskiej (Mela) zarysowały się bardzo dobrze dwa typy podlotków, z których u Hesi już widać zadatki przyszłej mamy Dulskiej. W wykonaniu Janiny Bocheńskiej postać Juliasiewiczowej, co to już coś podchwyciła z atmosfery moderny na swój sposób zakłamaniu, zarysowała się z drapieżną siłą. Renata Kress jako Hanka posługując się pełnymi umiaru środkami ekspresji niemej oddala bardzo przejmująco tragedię wyzyskanej i skrzywdzonej służącej. Barbara Drogorób nieźle poradziła sobie z rolą lokatorki, a Stefania Cichoradzka jako Tadrachowa interesująco zagrała rolę łatwo dającej się przekonać i przekupić kobiety z ludu.

Dekoracje Antoniego Muszyńskiego - b. piękne i gustowne, nawet za bardzo gustowne. Było to jednak raczej mieszkanie jakiegoś kulturalnego wysokiego dygnitarza w epoce secesji, niż siedziba ludzi pokroju Dulskich.