Artykuły

Nagroda im. profesora Aleksandra Gieysztora, którą odbierze dziś w Warszawie dyrektor Ośrodka "Pogranicze" [na zdjęciu], trafia do Sejn.

Przed osiemnastu laty Czyżewski wjechał do Sejn cygańskim wozem i objął w posiadanie zapuszczoną synagogę. Dziś to miejsce znane jest w Europie jako Ośrodek "Pogranicze".

Wyjątkowość i dokonania "Pogranicza" pierwszy docenił Jerzy Giedroyć. W 1999 r. Redaktor otrzymał Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej. Jako drugiego laureata wybrał wtedy Krzysztofa Czyżewskiego, 41-letniego współzałożyciela i dyrektora sejneńskiego "Ośrodka Pogranicze - Sztuk, Kultur i Narodów".

Krzysztof stworzył "Pogranicze" wspólnie z żoną Małgorzatą oraz Bożeną i Wojciechem Szroederami z Lęborka.

- Razem szukaliśmy miejsca, w którym moglibyśmy podjąć działania na rzecz pogranicza kultur. Byliśmy na Kaszubach, na Łemkowszczyźnie. W Sejnach dotknęliśmy atmosfery niezwykłej - bo i Polacy, i Litwini, i staroobrzędowcy... Po Żydach została jeszcze jesziwa, poczta, fragmenty cmentarza, stare domy. Po Niemcach - kościół protestancki. Wokół też kulturowa mieszanka. W Augustowie - Cyganie, w Suwałkach - grekokatolicy, w Białymstoku - Białorusini, a w Baniach Mazurskich - Ukraińcy. Wszyscy mówią, że Sejny to koniec świata, ale tak naprawdę to jego środek. Tu są mniejszości, ale w większości - śmieje się Bożena Szroeder.

Ośrodek pielęgnuje i oswaja kulturę przygranicznych narodów. Pracownicy gromadzą literaturę i spisują wspomnienia mieszkańców. Jest fundacja, wydawnictwo, pismo "Krasnogruda". Powstają filmy o polskich mniejszościach, są spotkania, spektakle, wystawy, zajęcia z dziećmi. Przez 18 lat działalności Pogranicze stało się znane w całej Europie.

Czyżewski właśnie wrócił ze Stanów. W Kalifornii uczestniczył w spotkaniu podobnych sobie ludzi dialogu, którzy potrafią budować mosty między rożnymi kulturami, poglądami czy postawami.

- Ta praca jest niezbędna, bo żyjemy w świecie pełnym sprzeczności, szowinizmów i nacjonalizmów. Aby zrozumieć innych, musimy ich najpierw poznać. Po Sejnach widzę, że to, co robimy w Pograniczu, ma sens. Nawet niechętni nam mieszkańcy miasteczka, przywykli do nas przez lata i posyłają dzieci na zajęcia do Ośrodka - opowiada.

Wolą noblisty Czesława Miłosza i jego brata Andrzeja Pogranicze objęło patronatem pobliski dwór rodzinny Miłoszów w Krasnogrudzie. Miłosz chciał, by powstało tam Europejskie Centrum Dialogu.

- Na pierwszy etap potrzeba ponad milion euro. Trzy lata temu napisaliśmy wniosek o unijne dofinansowanie. Został bardzo dobrze oceniony w Unii. Niestety podlascy urzędnicy uznali, że region ma pilniejsze potrzeby - przyznaje Krzysztof Czyżewski.

Ale broni nie składa. Nowy wniosek jest gotowy, a na kupionej w Krasnogrudzie ziemi wyrosły już fundamenty domu Czyżewskich.

* * *

Nagrodę im. Profesora Aleksandra Gieysztora (50 tys. zł) przyznaje od 1999 r. Fundacja Kronenberga działająca przy Citibanku Handlowym SA. Przyznawana jest za szczególne osiągnięcia na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego. Wśród dotychczasowych laureatów jest m.in. Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, prof. Tadeusz Chrzanowski, Stefan Sutkowski dyrektor Warszawskiej Opery Kameralnej i Kazimierz Zaleski kierujący Biblioteką Polską w Paryżu.